اخبار و مقالات

مالکیت تبعی چیست؟

اموال غیرمنقول تبعی – استثناهای مالکیت تبعی

مالکیت تبعی چیست | مالکیت تبعی یکی از مفاهیم حقوقی در حقوق مدنی است که نشان‌دهنده گستردگی حق مالکیت مالک بر اموال و متعلقات آنهاست. در این نوع مالکیت، مالکیت تنها به خود مال محدود نمی‌شود، بلکه مالک تمام توابع، منافع و ثمرات مرتبط با آن مال را نیز به دست می‌آورد. برای درک بهتر مالکیت تبعی و نحوه عملکرد آن، باید به مفاهیم اساسی، کاربردها، و استثناهای آن توجه کنیم.

تعریف مالکیت تبعی

مالکیت تبعی از واژه «تبعیت» به معنای پیروی کردن می‌آید و به این معناست که حقوق مالک به تبع مالکیت بر مال اصلی، شامل تمام چیزهایی می‌شود که به‌صورت عرفی و قانونی جزئی از آن مال یا لازمه استفاده از آن مال هستند. برای مثال، اگر شخصی صاحب یک باغ باشد، علاوه بر مالکیت خود زمین باغ، مالک درختان، میوه‌ها، و هر آنچه که به‌عنوان ثمره و منفعت از باغ به دست می‌آید نیز خواهد بود.

قاعده فقهی و قانونی

قاعده فقهی «من ملک شیئاً، ملک ما هو من ضروراته» (کسی که مالک چیزی شد، مالک آنچه که از ضروریات آن مال باشد نیز می‌شود) مبنای این نوع مالکیت است. این قاعده در حقوق مدنی نیز به رسمیت شناخته شده و در موارد مختلفی به کار گرفته می‌شود.

بر اساس این قاعده، مالکیت یک مال شامل همه لوازم و توابع آن می‌شود. این توابع ممکن است شامل منافع، محصولات، حق استفاده از توابع طبیعی (مثل آب و هوا)، یا حتی حقوق دینی و عینی مرتبط با مال باشد.

کاربرد مالکیت تبعی در اموال منقول و غیرمنقول

مالکیت تبعی در دو دسته کلی اموال منقول و غیرمنقول قابل بررسی است:

اموال منقول: اموالی هستند که قابلیت جابه‌جایی دارند، مانند خودرو، مبلمان، یا محصولات یک کارخانه. در این موارد، مالکیت تبعی می‌تواند شامل حقوق استفاده از لوازم جانبی، محصولات یا تولیدات آن اموال شود. به‌عنوان مثال، اگر کسی مالک یک کارخانه باشد، محصولات تولیدی کارخانه نیز به تبع مالکیت آن کارخانه به او تعلق خواهد داشت.

اموال غیرمنقول: اموالی هستند که نمی‌توان آنها را جابه‌جا کرد، مانند زمین و ساختمان. در اینجا، مالکیت تبعی شامل توابع و متعلقات زمین یا ساختمان است. برای مثال، حق استفاده از یک راه عبوری (ممر) یا جریان آب (مجری) که به‌صورت طبیعی یا عرفی جزئی از زمین محسوب می‌شوند، به مالک زمین تعلق دارد.

جهت بهره مندی از خدمات مشاوره حقوقی، می توانید از طریق لینک زیر با وکلای ما در ارتباط باشید

اموال غیرمنقول تبعی

یکی از موارد مهم در بحث مالکیت تبعی، اموال غیرمنقول تبعی است. این اموال شامل مواردی است که به‌صورت مستقیم قابل لمس یا مشاهده نیستند، اما به‌عنوان تابعی از مال غیرمنقول اصلی در نظر گرفته می‌شوند. بر اساس قانون مدنی، اموال غیرمنقول تبعی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

حقوق عینی غیرمنقول تبعی: شامل حقوقی مانند حق مالکیت بر عین یا منفعت، حق ارتفاق (مثلاً حق عبور)، حق انتفاع (حق استفاده از ملک بدون تغییر مالکیت)، حق تحجیر (حق اولویت در احیای زمین‌های موات)، و حق شفعه (حق خرید قسمتی از ملک شریک).

حقوق دینی غیرمنقول تبعی: شامل تعهدات مالی است که به مال غیرمنقول تعلق می‌گیرد. به‌عنوان مثال، تعهد به پرداخت دیونی که از یک ملک به‌وجود می‌آید (مثل اجاره)، نوعی حق دینی غیرمنقول تبعی است.

مثال‌های عملی از مالکیت تبعی

در قانون مدنی ایران، چندین مثال از مالکیت تبعی ذکر شده که به توضیح این مفهوم کمک می‌کند:

نما و محصول زمین: طبق ماده 33 قانون مدنی، هر نما و محصولی که از زمین حاصل می‌شود، به مالک زمین تعلق دارد. اگر درختان یا محصولات به‌واسطه عملیات مالک رشد کرده باشند، آن نما به او تعلق دارد. با این حال، اگر بذر یا نهال متعلق به دیگری باشد، محصول به مالک بذر یا نهال تعلق خواهد داشت.

نتایج حیوانات: طبق ماده 34 قانون مدنی، نتایج حیوانات (مثل زاد و ولد حیوانات) به مالک مادر تعلق دارد. یعنی اگر فردی مالک حیوان ماده باشد، مالک تمام نتایج و فرزندان آن حیوان نیز خواهد بود.

مالکیت در بیع اموال غیرمنقول: طبق ماده 358 قانون مدنی، زمانی که فردی مالک یک باغ یا خانه می‌شود، تمامی توابع غیرمنقول آن نیز به او منتقل می‌شود، مگر اینکه تصریح شود که برخی از توابع متعلق به مالک قبلی باشد.

استثناهای مالکیت تبعی

با وجود اینکه مالکیت تبعی در بسیاری از موارد به‌طور خودکار به مالک تعلق می‌گیرد، در برخی موارد استثنائاتی وجود دارد که مانع از انتقال خودکار این مالکیت می‌شود. برای مثال:

حمل (جنین حیوانات): اگر مالک یک حیوان باردار، آن حیوان را به فرد دیگری بفروشد، مالکیت تبعی جنین به خریدار منتقل نمی‌شود، مگر اینکه به‌طور صریح در قرارداد ذکر شده باشد یا بر حسب عرف به‌عنوان تابع مال اصلی شناخته شود.

زراعت و میوه در املاک غیرمنقول: طبق ماده 358 قانون مدنی، در بیع زمین زراعی یا درخت میوه‌دار، زراعت یا میوه به‌طور خودکار به خریدار زمین یا درخت تعلق نمی‌گیرد، مگر اینکه به‌صورت صریح یا ضمنی در قرارداد قید شده باشد.

روش های ایجاد مالکیت تبعی

مالکیت تبعی چیست | مالکیت تبعی از طرق مختلفی ایجاد می‌شود، که این روش‌ها با روش‌های ایجاد مالکیت اصلی یکسان هستند. از جمله این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

قراردادها: انعقاد قراردادهایی مانند بیع، صلح، یا هبه می‌تواند باعث ایجاد مالکیت تبعی شود. مثلاً در بیع یک زمین، توابع آن (مانند ساختمان‌ها، چاه‌ها، یا حق عبور) نیز به خریدار منتقل می‌شود.

ارث: وقتی شخصی از طریق ارث، مالک مال غیرمنقول می‌شود، توابع و متعلقات آن مال نیز به ارث‌بر تعلق می‌گیرد.

حیازت مباحات: اگر شخصی مالی را که جزو مباحات است (مثلاً آب جاری یا زمین موات) تصرف کند، به‌طور خودکار مالکیت تبعی آنچه که لازمه بهره‌برداری از آن مال است (مثلاً حق آبیاری یا حفر چاه) نیز به او منتقل می‌شود.