کلاهبرداری از جرایم مرکب است که با تحقق سه امر به وقوع می پیوندد:
۱-توسل به وسایل متقلبانه (حیله و تقلب)
۲- فریب دیگری
۳- بردن مال دیگری که به تفصیل به شرح هر یک از موارد فوق می پردازیم
۱- توسل به وسایل متقلبانه:
نکته ۱: در کلاهبرداری نحوه ارتکاب جرم موضوعیت دارد و تحصیل مال حتماً باید با توسل به وسایل متقلبانه باشد.
نکته ۲: معیار تشخیص متقلبانه بودن وسایل مورد استفاده کلاهبردار عرفی است لذا اگر وسیله مورد استفاده عرفاً متقلبانه نباشد ولو اینکه مالباخته فریب بخورد کلاهبرداری نیست.
نکته ۳: توسل به وسایل متقلبانه باید مقدم بر تحصیل مال باشد لذا اگر الف مال ب را بگیرد و بعد از آن با توسل به وسایل متقلبانه مال را تصاحب کند کلاهبرداری محقق نیست.
نکته ۴: استفاده از سند خالی از وجه باعث تحقق توسل به وسایل متقلبانه است در نتیجه اخذ مال با سند خالی از وجه، کلاهبرداری است و مقصود از سند خالی از وجه سندی است که حاوی اطلاعات صحیح است ولی هم اکنون اعتبار خود را از دست داده است.
نکته ۵- حیله و تقلب و به تبع آن کلاهبرداری با ترک فعل محقق نمی شود مثلاً اگر الف اشتباه فکر کند ب پزشک است به ب پول بدهد و ب از گفتن حقیقت خودداری کند ب کلاهبردار نیست زیرا فقط ترک فعل کرده و حقیقت را نگفته است.
۲- فریب دیگری؛
نکته ۱- اغفال و فریب قربانی بر اساس معیار شخصی سنجیده می شود یعنی کلاهبرداری زمانی محقق میشود که مال باخته در عمل فریب خورده باشد.
۱-۲ وجود هر دو شرط متقلبانه بودن وسایل مورد استفاده و فریب مالباخته برای تحقق کلاهبرداری ضروری است یعنی برای تحقق کلاهبرداری هم وسایل مورد استفاده کلاهبرداری باید نوعاً متقلبانه باشد هم در عمل مالباخته فریب خورده باشد و با عدم وجود هر یک از این دو شرط، کلاهبرداری محقق نیست.
۲-۲ کلاهبرداری زمانی محقق است که بین توسل به وسایل متقلبانه و فریب دیگری رابطه سببیت بی واسطه وجود داشته باشد مقصود از سببیت این است که توسل به وسایل متقلبانه باعث شده باشد قربانی پول را بدهد.
همچنین رابطه سببیت باید بدون واسطه باشد بنابراین اگر رابطه سببیت وجود داشته باشد ولی با واسطه باشد به این معنی که بعد از توسل به وسایل متقلبانه واقعه ای اتفاق بیفتد و بعد مالباخته مال را داده باشد کلاهبرداری محقق نیست.
نکته ۲ برای تحقق کلاهبرداری نیازی نیست شخص فریب خورده و شخص مالباخته یکی باشند مثلاً اگر الف با ارائه کارت ملی جعلی به کارمند بانک خود را ب جا بزند و موفق شود از حساب ب پول برداشت کند کلاهبرداری محقق است هر چند که شخص فریب خورده کارمند بانک و مالباخته ب است.
نکته ۳ در کلاهبرداری ساده حتما باید انسان فریب خورد بنابراین مثلاً اگر شخصی با فریب دادن دستگاه عابر بانک موفق به اخذ مال شود کلاهبرداری ساده نیست.
نکته ۴ ناآگاهی قربانی از متقلبانه بودن وسایل شرط تحقق کلاهبرداری است زیرا در صورت آگاهی قربانی از متقلبانه بودن وسایل فریب معنا نخواهد داشت.
۳- بردن مال دیگری:
نکته ۱ کلاهبرداری جرم مقید به نتیجه است و نتیجه حاصله بردن مال غیر است.
نکته ۲ اگر شخص مال متعلق به خود را ببرد ولو اینکه دیگری حق قانونی و مشروعی بر آن داشته باشد کلاهبرداری نیست.
نکته ۳ منظور از مال فقط وجه نقد نیست بلکه اسناد یا حواله جات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آنها نیز می تواند منجر به تحقق کلاهبرداری شود اما در مورد اسناد تحصیل مانند چک صرف تحصیل آنها منجر به تحقق کلاهبرداری نیست بلکه باید چک نقد شود تا کلاهبرداری محقق شود و قبل از نقد شدن چک جرمِ مرتکب، شروع به کلاهبرداری است.
نکته ۴- اگر مرتکب در نتیجه توسل به وسایل متقلبانه و فریب دیگری مالی تحصیل نکند بلکه مزیت مالی تحصیل کند کلاهبرداری نیست مقصود از مزیت مال این است که شخص مال کسی را نبرد بلکه مالی که باید پرداخت می کرده را پرداخت نکند مثلاً با حیله و تقلب خود را معلول نشان داده و باعث شود راننده تاکسی اورا رایگان تا مقصد برساند در این مورد کلاهبرداری محقق نیست.
نکته ۵- خواه کاری که مال باخته برای آن مال را داده قانونی باشد مانند اینکه الف با حیله و تقلب خود را پزشک جا بزند و برای انجام عمل جراحی از ب پول بگیرد و خواه غیر قانونی باشد، مانند اینکه الف خود را با حیله و تقلب پخش کننده مواد مخدر معرفی کرده و برای دادن مواد مخدر ب از ب مال بگیرد در این صورت کلاهبرداری محقق است.
بردن مال دیگری در کلاهبرداری مستلزم دو امر است:
۱- ورود ضرر مالی به قربانی
۲- انتفاع مالی کلاهبردار یا شخص مورد نظر وی
بنابراین اگر شخصی ضرر مالی به دیگری بزند ولی خود یا شخص مورد نظر وی نفع مالی نباید کلاهبرداری نیست.
نکته ۶- در کلاهبرداری نیاز نیست که حتماً شخص کلاهبردار نفع ببرد و نفع بردن شخص مورد نظر وی کافیست مثلا اگر الف، ب را با توسل به وسایل متقلبانه فریب دهد تا مالی به ج بدهد الف کلاهبردار است هر چند که با ج تبانی نکرده باشد.
