کار اجباری چیست و دارای چه مجازاتی در قانون کار است؟
قانون کار و ممنوعیت کار اجباری
چیستی کار اجباری
کار اجباری به معنای وادار کردن افراد به انجام کار برخلاف خواست و رضایت آن‌ها، بدون اینکه امکان رد کردن یا آزادی انتخاب داشته باشند، تعریف می‌شود. این نوع کار ممکن است تحت تهدید، فشار، خشونت، یا اجبار مستقیم صورت بگیرد. یکی از مثال‌های تاریخی این موضوع، اردوگاه‌های کار اجباری در دوران حکومت نازی‌ها در جنگ جهانی دوم بود که افراد مجبور به کار در شرایطی بسیار دشوار و غیرانسانی بودند.
برای تهیه دوره جامع آموزشی کارگر و کارفرما کلیک کنید
ممنوعیت جهانی کار اجباری
کار اجباری در سطح بین‌المللی از طریق نهادها و معاهدات گوناگون ممنوع اعلام شده است. به عنوان مثال:
سازمان بین‌المللی کار (ILO) در سال 1957 مقاوله‌نامه‌ای با عنوان “مقاوله‌نامه منع کار اجباری” تصویب کرد که بر اساس آن اجبار افراد به هر نوع کاری، تحت هر عنوانی (مثلاً به عنوان مجازات، تنبیه یا برای بهره‌برداری اقتصادی) ممنوع شد. بسیاری از کشورها از جمله ایران به این مقاوله‌نامه پیوسته‌اند.
قانون اساسی و کار اجباری در ایران
در ایران، قوانین بالادستی و اصلی همچون قانون اساسی، به صراحت از ممنوعیت کار اجباری حمایت می‌کنند:
اصل 28 قانون اساسی: تصریح می‌کند که «هر کس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزیند». به این معنی که هر فرد آزاد است شغل خود را با رضایت خود انتخاب کند و هیچ‌کس حق ندارد وی را مجبور به انجام کاری کند که به آن مایل نیست.
اصل 43 بند 4: به موضوع جلوگیری از بهره‌کشی و اجبار به کار اشاره می‌کند. بهره‌کشی به معنای استفاده از کار دیگران به نفع خود، بدون پرداخت حقوق منصفانه یا بدون رضایت کامل افراد است.
این اصول از حق افراد به انتخاب آزادانه شغل خود و جلوگیری از هر نوع اجبار و ستم کاری حمایت می‌کنند و تاکید دارند که بهره‌کشی یا اجبار افراد به کار نباید انجام شود.
چنانچه دنبال مشاوره حقوق کار هستید، می توانید از طریق لینک زیر با وکلای ما در ارتباط باشید
قانون کار و ممنوعیت کار اجباری
ماده 6 قانون کار جمهوری اسلامی ایران، که یکی از مهم‌ترین مواد در زمینه کار اجباری است، صراحتاً بیان می‌کند:
اجبار افراد به کار معین و بهره‌کشی از دیگری ممنوع است.
مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و معیارهایی چون رنگ، نژاد، زبان و غیره نباید موجب تبعیض یا امتیاز شوند.
هر فرد حق دارد شغلی را که بدان مایل است انتخاب کند، مشروط به اینکه مخالف اسلام، مصالح عمومی یا حقوق دیگران نباشد.
مجازات کار اجباری در ایران
در قانون کار ایران، برای کسانی که دیگران را مجبور به کار می‌کنند، مجازات‌های کیفری و مالی در نظر گرفته شده است:
ماده 172 قانون کار: هر کس شخصی را به انجام کار اجباری وادار کند، موظف است علاوه بر پرداخت دستمزد یا اجرت‌المثل کار، به یکی از این مجازات‌ها محکوم شود:
حبس از 91 روز تا یک سال.
پرداخت جریمه نقدی معادل 50 تا 200 برابر حداقل مزد روزانه کارگر.
همچنین در صورتی که کار اجباری توسط چند نفر یا مؤسسه‌ای صورت گیرد، هر یک از متخلفین به این مجازات‌ها محکوم می‌شوند و موظفند به‌طور مشترک اجرت‌المثل را پرداخت کنند.
تشدید مجازات در صورت کار اجباری جمعی
در تبصره ماده 172 قانون کار آمده است که اگر چند نفر به طور گروهی وادار به کار اجباری شوند، فرد یا افراد خاطی علاوه بر پرداخت اجرت‌المثل، با توجه به شرایط و امکانات و شدت جرم، به حداکثر مجازات ممکن (حبس یک سال یا جریمه نقدی) محکوم خواهند شد.
اضافه‌کاری اجباری
اضافه‌کاری به معنای کاری است که کارفرما از کارگر یا کارمند خارج از ساعات کاری مقرر درخواست می‌کند. طبق قانون کار:
اضافه‌کاری فقط در صورتی مجاز است که کارگر رضایت کامل داشته باشد.
کارفرما باید برای هر ساعت اضافه‌کاری، 40 درصد بیشتر از مزد عادی آن ساعت را به کارگر بپردازد.
این شرایط در ماده 59 قانون کار مشخص شده است. این ماده تاکید می‌کند که در شرایط عادی، ارجاع کار اضافی به کارگر تنها با رضایت وی ممکن است و در غیر این صورت کارفرما حق اجبار به اضافه‌کاری را ندارد.
