جرایم رایانه ای را بشناسیم
تعریف جرم یارانه ای:
هر جرمی که به موجب حکم صریح قانون، سیستم و یا داده رایانه‌ای به عنوان موضوع یا وسیله آن اعلام شده و در نتیجه، جزو عنصر مادی آن باشد جرم یارانه‌ای نامیده می شود
به عبارت دیگر هر رفتار ضد رایانه و موضوعات مرتبط با آن که قانون برای آن کیفر تعیین کرده باشد جرم رایانه‌ای است در واقع باید گفت جرم رایانه‌ای جرمی است که رایانه در آن موضوعیت دارد.
انواع جرایم رایانه‌ای
۱- دسترسی غیرمجاز
این جرم به عنوان مقدمه و تسهیل کننده سایر جرایم رایانه‌ای مانند جعل، اخلال، تخریب و سرقت داده ها و کلاهبرداری مرتبط با رایانه می باشد.
مطابق ماده ۷۲۹ قانون مجازات اسلامی هر کس به طور غیرمجاز به داده ها یا سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است دسترسی یابد به حبس از ۹۱ روز تا یک سال جزای نقدی تا ۲۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
منظور قانونگذار از واژه دسترسی غیر مجاز به دسترسی به محتوای ذخیره شده یا در حال پردازش است زیرا واژه داده اعم است از داده محتوا و داده ترافیک و داده پیام برای تعریف مناسب تری برای دسترسی غیرمجاز میتوان به این شرح بیان کرد دسترسی بدون مجوز به سامانه ها یا داده های رایانه ای حفاظت شده چه با نقص تدابیر امنیتی و حفاظتی و چه بدون نقص آن.
منظور از واژه غیرمجاز در اینجا به معنای بدون اجازه یا غیرقانونی است بنابراین اگر مرتکب دارای مجوز باشد جرم موضوع این ماده محقق نمی گردد مانند آن که به حکم قانون یا به موجب دستور قضایی به داده یا سامانه شخصی اگرچه بدون اجازه مالک آن دسترسی صورت پذیرد و منظور از دسترسی در اختیار گرفتن و تسلط بر داده یا سامانه است به گونه ای که امکان تصرف در کارکرد سامانه یا ملاحظه و نظارت بر داده را داشته باشد.
خلاصه سخن اینکه دسترسی با هر شیوه ای که باشد مشمول عنوان مجرمانه است بنابراین چنانچه شخصی با روش مهندسی اجتماعی و با فریب دیگری یا حتی به دست آوردن غیر مجاز کلمه عبور ایمیل دیگری اقدام به ورود به ایمیل شخصی کند مشمول جرم دسترسی غیر مجاز شده است مثال دیگر اینکه شخصی که کارت بانکی دیگری را به همراه رمز عبور آن یافته است و با آن وارد دستگاه atm شود مشمول جرم دسترسی غیر مجاز خواهد شد.
سوالی که مطرح می شود این که آیا استفاده از فیلترشکن و دسترسی به داده ها و محتوای پالایش شده جرم موضوع دسترسی غیر مجاز است یا خیر؟؟
در پاسخ باید گفت: استفاده از فیلتر شکن و دسترسی به تارنمای پالایش شده جرم نیست چرا که از یک سو جرم دسترسی غیرمجاز علیه محرمانگی سامانه یا داده است در حالی که محتوای تارنمای پالایش شده محرمانه نیست و به طور آزاد در اختیار همگان قرار دارد.
همچنین صِرف استفاده از فیلترشکن و حتی دور زدن پالایش نیز به صورت جداگانه جرم انگاری نگردیده که در این باره نظریه مشورتی شماره ۳۶۷ /۷ – ۱۳۹۱/۰۲/۲۵ اداره حقوقی قوه قضاییه موید این دیدگاه می باشد.
در این نظریه آمده است [نظر به اینکه در قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸ برای صرف استفاده از فیلتر شکن یا دانلود رایگان آن، مجازاتی پیش‌بینی نگردیده لذا با توجه به اصل ۳۶ قانون اساسی و مقررات ماده ۲ قانون مجازات اسلامی اعمال موضوع استعلام، قانوناً جرم تلقی نمی شود]
۲-شنود غیر مجاز
استراق سمع یا گوش دادن پنهانی به مکالمات دیگران با توجه به اینکه با حفظ حریم خصوصی تزاحم دارد امری در خور نکوهش است و از این رو در اصل ۲۵ قانون اساسی استراق سمع بدون حکم قانون ممنوع اعلام گردیده‌است..
جرم شنود غیر مجاز در ماده ۷۳۳ قانون مجازات اسلامی بدین شرح بیان شده [هر کس به طور غیرمجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیر عمومی در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری را شنود کند به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال یا جزای نقدی از ۱۰ میلیون ریال تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد]
رفتار مرتکب این جرم«شنود» و موضوع جرم «محتوا» است منظور از شنود در این ماده صرفاً شنیدن با گوش نیست بلکه به معنای دریافت کردن یا در اختیار گرفتن استو
واژه «غیر مجاز» به معنای بدون اجازه و رضایت دارنده محتوا یا بر خلاف قانون است
توضیح مطلب اینکه شنود غیرمجاز جرمی عمدی و متشکل از دو جزء «علم» و «عمد» است علم به مجاز نبودنِ شنودِ محتوا و خصوصی بودن فرایند انتقال و قصد انجام شنود؛ یعنی مرتکب عامدانه بخواهد محتوای دیگری را با علم به اینکه در بستر ارتباط خصوصیات را شنود نماید.
۳- جاسوسی رایانه ای
در قانون مجازات اسلامی تعریفی از جرم جاسوسی رایانه‌ای ارائه نشده است اما مصادیقی در ارتباط با جرم جاسوسی رایانه‌ای نسبت به داده ها یا محتوای سری بیان شده است که به بیان برخی از مصادیق می پردازیم:
۱- تحصیل یا دسترسی غیر مجاز به داده ها سرّی در حال انتقال
مطابق ماده ۷۳۱ قانون مجازات اسلامی: 《 هرکس به طور غیر مجاز نسبت به داده های سری در حال انتقال یا ذخیره شده در سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی یا حامل های داده مرتکب دسترسی به داده های مذکور یا تحصیل یا شنود محتوای سری در حال انتقال باشد به حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی از ۲۰ میلیون ریال تا ۶۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد》
قانونگذار در این ماده علاوه بر سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی به حامل داده نیز اشاره نموده است بدین توضیح که دسترسی، تحصیل یا شنود غیر مجاز داده های سری ذخیره شده یا در حال انتقال از ابزارهای حامل داده مانند: فلش ،سی دی، هارد و …. نیز جرم است.
لازم به توضیح است که تحصیل و شنود غیر مجاز باید 《عامدانه 》و 《عالمانه 》صورت گیرد اما در ارتکاب رفتارهای مذکور و آگاهی به سری بودن داده ها بنابراین چنانچه شخصی نادانسته و ناآگاهانه به داده های سری دست یابد قابل مجازات نخواهد بود.
۲- در دسترس قراردادن غیر مجاز داده های سری برای اشخاص فاقد صلاحیت
مطابق قانون هر کس به طور غیر مجاز داده های سری ذخیره شده یا در حال انتقال در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده ها در دسترس افراد فاقد صلاحیت قرار دهد به ۷۲ تا ۱۰ سال محکوم می شود.
از ارکان مادی مرتکب در اختیار گذاشتن داده ها برای افراد فاقد صلاحیت است و علاوه بر ارائه یا ارسال در بستر فضای مجازی شامل تسلیم فیزیکی داده های سری نیز می شود مانند اینکه شخصی یک فلش حاوی داده سری را در اختیار دیگری قرار دهد.
۳- افشا یا در دسترس قراردادن غیر مجاز داده های سری برای بیگانگان یا عوامل آنها
مطابق ماده ۷۳۱ قانون مجازات اسلامی 《هر کس به طور غیرمجاز داده های سری ذخیره شده یا در حال انتقال در سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی یا حامل‌های داده را در دسترس بیگانگان یا عوامل آنها قرار دهد به حبس از ۵ تا ۱۵ سال محکوم خواهد شد》
در این ماده مرتکب علاوه بر 《در دسترس قرار دادن》 《افشا 》هم هست به طوری که مرتکب محتوای داده را برای همه بازگو میکند.
◇ جرم افشای داده های سری از جرایم عمدی و باید عامدانه انجام شود و با علم به سری بودن داده ها و با آگاهی از بیگانگی طرف مقابل اقدام نماید تا مشمول مجازات مقرر در ماده ۷۳۱ قانون مجازات اسلامی گردد.