اداره قوه مجریه پس از فوت رئیس جمهور
فوت رئیس جمهور | هر کشوری یک نظام سیاسی برای اداره امور و مناصب خود دارد که در واقع بیانگر اراده و انتخاب مردم آن کشور می باشد در کشور ایران که از سابقه تمدنی بسیار طولانی برخوردار می باشد.
در طول تاریخ نظام های گوناگونی حکمرانی کرده است از سیستم پادشاهی تا مشروطه و جمهوری … نظام حکمرانی کنونی در ایران جمهوری اسلامی می باشد که پس از انقلاب مردم در سال ۱۳۵۷ هجری شمسی به موجب همه پرسی فروردین ۱۳۵۸ با انتخاب مردم جمهوری اسلامی است.
جمهوری یعنی آنکه اداره کشور و انتصاب مقامات از طریق مراجعه به آرای مردم و نه نظر شخصی باشد و اسلامی یعنی منطبق بودن قوانین و مقررات و سایر امور کشور با موازین و اصول اسلامی و آنچه در شرع بیان شده است.
در نظام جمهوری اسلامی ایران رئیس جمهور بالاترین مقام اجرایی کشور محسوب می شود که با رای مستقیم مردم انتخاب می شود.
قانون اساسی هر کشور نشانه میثاق ملی آن ملت بوده و شاکله اصلی قانونگذاری در آن کشور را تعیین می نماید.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که پس از انقلاب در سال ۱۳۵۸ به اجرا در آمد پس از ده سال یعنی در سال ۱۳۶۸ مورد بازبینی قرار گرفته و تعدادی از اصول آن تغییر یافت بعلاوه اینکه دو اصل به آن اضافه گردید.
در فصل نهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران رئیس جمهور و شرایط آن به طور مبسوط بیان شده است.
اگر رئیس جمهور فوت کند تکلیف اداره و ریاست قوه مجریه چیست؟
سوال اساسی این است که: اگر رئیس جمهور شرایط مذکور در قانون اساسی را از دست بدهد یا فوت کند تکلیف اداره و ریاست قوه مجریه چیست؟؟
در این راستا میتوان به اصل ۱۳۱ قانون اساسی استناد نمود که قانون گذار بیان داشته: ((در صورت فوت، عزل، استعفاء، غیبت یا بیماری بیش از دو ماه رئیس جمهور و یا در موردی که مدت ریاست جمهوری پایان یافته و رئیس جمهور جدید بر اثر موانعی هنوز انتخاب نشده و یا امور دیگری از این قبیل، معاون اول رئیس جمهور با موافقت رهبری اختیارات و مسئولیت های وی را بر عهده می گیرد و شورایی متشکل از رئیس مجلس و رئیس قوه قضائیه و معاون اول رئیس جمهور موظف است ترتیبی دهد که حداکثر ظرف مدت پنجاه روز رئیس جمهور جدید انتخاب شود.
در صورت فوت معاون اول و یا امور دیگری که مانع انجام وظایف وی گردد و نیز در صورتی که رئیس جمهور معاون اول نداشته باشد مقام رهبری فرد دیگری را به جای او منصوب می کند.
اصل سابق: اصل یکصد و سی و یکم: در صورت فوت، کنارگیری یا بیماری بیش از دو ماه و عزل رئیس جمهور، یا موجبات دیگری از این گونه، شورای موقت ریاست جمهوری موظف است ترتیبی دهد که حداکر ظرف پنجاه روز رئیس جمهور جدید انتخاب شود و در این مدت وظایف و اختیارات ریاست جمهوری را جز در امر همه پرسی بر عهده دارد))
تاکنون در طول دوره پس از انقلاب، در سال ۱۳۶۰ دو بار وضعیت پیش بینی شده در اصل۱۳۱ به وقوع پیوسته که یکی عزل بوده و دیگری فوت رئیس جمهور و در هر دو دوره نیز شورای موقت تشکیل شده است.
در خصوص این اصل نکاتی به نظر میرسد که در ادامه بیان خواهد شد. اولا همانگونه که در صدر این اصل بیان شده موارد مذکور در این اصل: فوت، عزل، استعفا، بیماری بیش از دو ماه موضوعیت نداشته و آنچه در نظر قانونگذار اهمیت دارد آن است که کشور بدون رئیس جمهور نمانده و به تبع اداره امور با چالش روبه رو نشود، پس می توان گفت در صورتی که رئیس جمهور محجور شود نیز حکم مذکور در این اصل مجراست.
نکته دوم آنکه معاون اول برای آنکه در مدت مذکور بتواند اختیارات و مسئولیت های رئیس جمهور را بر عهده بگیرد نیازمند موافقت رهبری می باشد و در صورتی که رهبر فرد دیگری غیر از معاون اول را برای این مدت در نظر بگیرد معاون اول صلاحیت قانونی لازم برای این سمت را نخواهد داشت.
نکته دیگر این است که قانون گذار مدت پنجاه روز را از نظر حداکثری مقرر نموده و این بدان معنا نیست که حتما باید پنجاه روز دوره انتخاب رئیس جمهور طول بکشد بلکه نهایتا باید پنجاه روز باشد و قاعدتا هرچقدر این بازه زمانی کوتاه تر باشد از جهت رعایت مصالح کشور به نفع کشور خواهد بود که این امر مورد نظر قانون گذار نیز بوده است.
در پایان ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که مطابق اصل ۱۱۴ قانون اساسی رئیس جمهور نمیتواند بیش از دو دوره بیشتر به صورت متوالی ریاست جمهور باشد یعنی نهایتا هشت سال. حال اگر پس از هشت سال انتخابات برگزار شده و بلا فاصله رئیس جمهور جدید فوت کند و یا به علتی نتواند ادامه کار دهد آیا رئیس جمهور سابق می تواند علارغم اینکه مدت کوتاهی از هشت سال ریاست جمهوری اش گذشته دوباره کاندیدا شود؟!
به عبارتی دیگر آیا گذشتن مدت چهار سال پس از دوره ریاست جمهوری لازمه و پیش نیاز کاندیدا شدن مجدد رئیس جمهور سابق است یا خیر؟! در پاسخ باید گفت آنچه در بیان مقننه آمده محدودیت کاندیدا نشدن رئیس جمهور پس از دو دوره است و در فرضی که انتخاباتی برگزار شده باشد و رئیس جمهوری جدید انتخاب شده باشد مشروط به آنکه اداره کشور و انجام وظایف ریاست جمهوری را بر عهده بگیرد ولو یکروز هم، دیگر محدودیت مذکور در اصل ۱۱۴ برطرف شده و می تواند مجددا کاندیدا شود و در صورت انتخاب شدن از سوی ملت و تنفیذ حکم ریاست جمهوری توسط مقام رهبری، ریاست قوه مجریه را بر عهده بگیرد.