مقدمه

نمونه بارز جرایم علیه امنیت در حقوق ایران و فقه اسلامی محاربه می باشد جهت آشنا شدن با این جرم که در مواد ۲۷۹ الی ۲۸۵ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ به آن پرداخته اند ، در این مقاله این عنوان مجرمانه را بررسی می کنیم.

قبل از شروع به بررسی جرم محاربه که از مصادیق جرائم علیه امنیت به شمار می آید باید بدانیم که رسیدگی به جرائم علیه امنیت در صلاحیت دادگاه های انقلاب می باشد.

مفهوم محاربه

محاربه به معنای سلب و گرفتن است این واژه از این جهت در مورد کسی که برای جنگیدن با دیگران یا ترسانیدن آنها سلاح می کشد به کار می‌رود که قصد گرفتن جان یا مال یا سلب امنیت دیگران را دارد.
همچنین کلمه محاربه در معنی اصطلاحی در آیه ۳۳ سوره مائده که اصلی‌ترین آیه در خصوص محاربه است و در مورد مشرکینی که در مقابل محبت های پیامبر عهد شکنی کرده و مسلمانان را کشتند و اموال متعلق به مسلمین را غارت کردند نازل شده است به معنی کارزار با مسلمین و با مظاهر حاکمیت خدا و پیامبر که همانا تشکیلات حکومت اسلامی باشد به کار رفته است.
در مورد معنی محاربه از نظر قانونگذار ایران مطابق ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنهاست به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد.
در این جرم علاوه بر وجود از سوء نیت عام یعنی عمد در کشیدن سلاح، سوء نیت خاص ، یعنی قصد تعرض به جان، مال یا ناموس مردم برای تحقق این جرم ضرورت دارد. البته قصد غیرمستقیم هم کفایت میکند بنابراین هرگاه کسی قصد و نیت اولیه از کشیدن سلاح ربودن مال دیگری باشد همین که می‌داند این کار وی موجب سلب امنیت خواهد شد در واقع می توان گفت که قصد غیرمستقیم سلب امنیت را دارد در نتیجه محارب محسوب خواهد شد از همین‌ رو ماده ۲۸۱ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲: راهزنان ،سارقان و قاچاقچیانی را که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت مردم و راه ها شوند محارب دانسته است.
نکته دیگری که از ماده ۲۷۹ استنباط می‌شود مقید بودن جرم محاربه است به تصریح ماده کسی که به روی مردم سلاح بکشد ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود مهارت محسوب نمی شود این ناتوانی می تواند هر نوع ناتوانی از جسمی مهارتی و غیر باشد مانند اینکه فرد ضعیف الجثه با به کار بردن یک سلاح پیچیده آن را به روی دیگران نشانه برود در حالی که همه می دانند که می توان جسمی روحی و مهارت لازم را برای استفاده از آن سلاح ندارد.
نتیجه ای که از این توضیحات میتوان گرفت این است که کشیدن سلاح مستلزم استفاده عملی یعنی شلیک کردن آن می باشد بنابراین حتی اگر مرتکب که به سوی مردم با سلاح نشانه رفته است اما شلیک نکند وی ممکن است در صورت سلب امنیت مرتکب جرم محاربه محسوب شود.

معنی سلاح در جرم محاربه:

مطابق ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ به نظر می‌رسد که مهمترین ضابطه در تعریف سلاح آن است که منظور از سلاح آن چیزی است که برای نزاع و جنگیدن ساخته شده یا به کار می رود و معنی آن از لحاظ زمان و مکان متغیر است و باید دید که برداشت عام از واژه سلاح یا اسلحه چه می باشد، سلاح را اعم از سرد و گرم می داند مصادیق و اسلحه گرم مانند: تفنگ ،هفت تیر ،مسلسل و مصادیق اسلحه سرد مانند: چاقو، شمشیر ،خنجر و نیزه و قمه و نظایر آنها می باشد.

راهزنی و سرقت مسلحانه

مطابق ماده ۲۸۱ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ راهزنان سارقان و قاچاقچیانی که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت و مردم و راه‌ها شوند محاربند.
به نظر می‌رسد که این ماده شامل کلیه افرادی هم خواهد شد که در اجرای یک طرح مشترک و هماهنگ در باندهای سرقت، راهزنی، قاچاق مسلحانه شرکت دارند هرچند تعدادی از آنها از در صحنه عملیات دست به سلاح برده باشند.

مقابله با محاربان:

مطابق ماده ۲۸۰ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ که اشعار می دارد؛ فرد یا گروهی که برای دفاع و مقابله با محاربان دست به اسلحه ببرد محارب نیست.
سوالی که در مدح پیش می آید این است آیا منظور از عبارت مهارت نیست یعنی فرد اساساً مجرم نیست یا اینکه مجرم است ولی مهارت محسوب نمی شود مطابق قانون مجازات اسلامی هرگاه شرایط دفاع مشروع از جمله اینکه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع بوده و دفاع برای دفع آن ضرورت داشته و مراحل آن رعایت شده باشه و توسل به قوای دولتی هم عملاً ممکن نبوده باشد و… می‌توان گفت که افراد مورد اشاره در ماده ۲۸۰ قانون مجازات اسلامی اساساً مجرم نیستند.

مجازات محاربه

مدل ۱۳۸۲ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ حد محاربه را به پیروی از آیه ۳۳ سوره مائده یکی از چهار مجازات اعدام، صلب، قطع دست راست و پای چپ و نفی بلد دانسته است.
در مورد نحوه بریدن دست و پا و صلب قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ ساکت است.
منظور از نفی بلد مطابق نص صریح ماده ۲۸۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ در نفی بلد محارب باید تحت مراقبت قرار گیرد و با دیگران معاشرت مراوده و رفت آمد نداشته باشد به علاوه مهارت در صورتی که توبه نکند همچنان در تبعید باقی می ماند و مدت نفی بلد در هر حال کمتر از یکسال نیست.

اثبات محاربه

مطابق قانون مجازات اسلامی اثبات کلیه جرائم را به جز موارد مستثنا شده با یک اقرار یا شهادت دو مرد عادل ممکن دانسته که محاربه از زمره جرایم مستثنی شده نیست بنابراین جرم محاربه هم با یکبار اقرار و یا شهادت دو مرد عادل پذیرفته می شود.

توبه محارب

مطابق تبصره ۱ ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی توبه محارب قبل از دستگیری و تسلط بر او موجب سقوط حد است، بدین ترتیب نه تنها توبه پس از دستگیری بلکه تا پس از تسلط یافتن بر مجرم مثلاً به محاصره در آمدن وی هم پذیرفته نمی شود.
به علاوه با توجه به درونی بودن امر توبه باید نمود های خارجی توبه، به گونه‌ای باشد که تحقق توبه و ندامت و بازگشت مرتکب برای قاضی احراز شود که این موضوع در متن ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی بیان شده است.