داوری حقوقی

مقدمه:

امروزه یکی از بهترین راه های حل اختلاف میان افراد داوری حقوقی است.

در نظام حقوقی ما مجموعه ­ای از روش های حل و­فصل اختلاف وجود دارد که به دو دسته کلی تقسیم می­ شوند: دسته اول؛ حل­ و ­فصل اختلاف از طریق دادگاه (روش حل ­و فصل قضایی) و دسته دوم؛ که غالباً روش های جایگزین حل ­و ­فصل اختلاف (روش های حل­ و­فصل غیر قضایی) نامیده می­ شوند شامل مذاکره، سازش، میانجی گری و داوری می­ باشند.

به عنوان مثال در صورتی که طرفین قرارداد در زمان اجرای مفاد قرارداد با مشکلی روبرو شوند قبل از هر اقدام حقوقی و مراجعه به دادگاه، اختلاف خود را از طریق داوری که در متن قرارداد مشخص شده است، مطرح می کنند و حرف و نظر داور را ملاک عمل قرار می دهند.

با توجه به حجم بالای پرونده‌های موجود در دادگستری و پروسه ی نسبتا طولانی رسیدگی به پرونده‌ها، قانون راه حل‌های دیگری برای رسیدگی به اختلافات طرفین دعوا تعیین نموده است. یکی از روش‌های قانونی حل اختلاف درخواست داور حقوقی ای است که مورد رضایت طرفین اختلاف باشد. در هر مرحله از کار، اعم از زمان انعقاد قرارداد یا در زمان اجرای مفاد آن و یا حتی پس از بروز اختلاف و طرح دعوی بدون نیاز به مراجعه به قانون و دادگاه می توان اختلاف را به داوری ارجاع داد. نکته مهم این است که نظر داور باید محترم شمرده شود و ملاک عمل طرفین قرار گیرد.

داوری حقوقی چیست؟

در مواد ۴۵۴ الی ۵۰۱ قانون آیین دادرسی مدنی باب هفتم به بحث تعیین داور پرداخته شده است.

توضیح اینکه، گاهی داور، شخصیتی حقیقی است؛ یعنی طرفین قرارداد فردی را به عنوان داور انتخاب و در متن قرارداد به آن اشاره می‌کنند و گاهی به صورت شخصیت حقوقی است یعنی شرکت یا مؤسسه ای را به عنوان داور تعیین می کنند تا در صورت بروز اختلاف میان آنان داوری کند.

منظور از داوری حقوقی از نظر حقوقی و قواعد آیین دادرسی مدنی حل و  فصل خصومت توسط غیر قاضی و بدون رعایت تشریفات رسمی رسیدگی به دعاوی است به عبارت دیگر، داوری عبارت است از رفع اختلاف میان اصحاب دعوی از طریق واگذاری آن به حکمیت اشخاصی که طرفین دعوی آنها را به تراضی خود به عنوان داور انتخاب می کنند. در کشور ما از قدیم تاکنون موضوع داوری دارای اهمیت خاصی بوده است و در ماده ۶ قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب1373  اصطلاح “قاضی تحکیم” بکار برده شده است.

چه کسانی می توانند داور انتخاب نمایند؟

طبق ماده ۴۹۴ قانون آیین­ دادرسی مدنی: «کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا را دارند می­ توانند با تراضی یکدیگر منازعه و اختلاف خود را خواه در دادگاه ها طرح شده یا نشده باشد و در صورت طرح در هر مرحله ­ای از رسیدگی باشد به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند».

انتخاب داور در هر مرحله ای اعم از زمان انعقاد قرارداد یا در زمان اجرای مفاد آن و حتی پس از طرح دعوی در دادگاه امکان پذیر است که دارای محاسنی نیز می باشد.

یه عنوان مثال؛ انتخاب شیوه داوری برای حل و فصل اختلافات مالی، شراکتی و قراردادی کم هزینه تر از طرح دعوی در دادگستری و رعایت تشریفات اداری و آیین دادرسی مدنی است.

مطالعه ی بیشتر: «در ایران چه مشاغل حقوقی ای داریم؟»

مراحل گرفتن داور حقوقی

طرفین قرارداد در صورت بروز اختلاف می‌توانند به داور حقوقی جهت میانجی گری در دعوای حقوقی میان آن‌ها مراجعه کنند. این مراجعه به دو صورت اختیاری و اجباری صورت می‌گیرد. در صورتی که طرفین دعوا طی انعقاد قرارداد یا در یک قرارداد جداگانه شخصی را به عنوان داور تعیین کرده باشند و یا شخص ثالثی را به عنوان انتخاب کننده داور انتخاب کرده باشند، می‌توانند در زمان بروز مشکل به داور مشخص شده مراجعه کنند. به این شکل از انتخاب داوری، انتخاب داور به روش اختیاری گفته می‌شود.

اما اگر در هنگام انعقاد قرارداد و یا بروز مشکل طرفین در مورد داور حقوقی به توافق نرسیده باشند می‌توانند از دادگاه جهت انتخاب داور حقوقی کمک بگیرند. به این روش انتخاب اجباری داور حقوقی گفته می‌شود.

پس از تعیین داور توسط دادگاه و مراجعه طرفین به داور حقوقی از وظایف داوران آن است تا به بررسی موضوع مورد اختلاف بپردازند و آن را مرتفع نمایند. پرداختی داور حقوقی باید طبق قرارداد منعقد شده بین آن‌ها صورت بگیرد.

نکته ی مهم؛ برای انتخاب داور باید: 

• طرفین اهلیت اقامه دعوا داشته باشند.
• طرفین بر ارجاع امر به داوری تراضی کنند؛ این دو مورد در ماده ۴۵۴ قانون آئین دادرسی مدنی ذکر شده است. علاوه بر موارد مذکور، شرایط مندرج در ماده ۱۹۰ قانون مدنی که عبارت از: داشتن قصد و رضا، اهلیت طرفین، موضوع معین که مورد اختلاف و مشروعیت اختلاف مدنظر قرار گیرد.

چه افرادی را نمی توان به عنوان داور حقوقی انتخاب کرد؟

بر اساس ماده ۴۶۹ قانون آئین دادرسی مدنی، اشخاص زیر نمی توان به سمت داور معین شوند مگر با تراضی طرفین:

• کسانی که سن آنان کمتر از بیست و پنج سال تمام باشند.
• کسانی که در دعوی و یا اختلاف ذی نفع باشند.
• کسانی که با یکی از اصحاب دعوی قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند.
• کسانی که خود یا همسرانشان وراث یکی از طرفین باشند.
• کسانی که قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوی می باشند یا یکی از اصحاب دعوی مباشر امور آنان باشد.
• کسانی که با یکی از اصحاب دعوی یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم دارند، در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند.
• کسانی که خود یا همسرانشان و یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از اصحاب دعوی (اختلاف) یا زوجه و یا یکی از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او دادرسی مدنی دارند.
• کارمندان دولت در حوزه مأموریتشان

در نهایت باید گفت، عواملی مانند اطاله جریان رسیدگی، هزینه­‌های دادرسی، تشریفات رسیدگی مخدوش شدن اعتبار شلغی و خانوادگی افراد در رفت­ و آمد به مراجع قضایی از عواملی هستند که موجب ترجیح حل و فصل اختلافات از طریق دخالت و اظهار عقیده توسط فردی مطلع و متخصص در محیطی آرام و دوستانه بر مراجعه به دادگاه می­‌گردد.

به علاوه استفاده از حل اختلاف توسط داوری، محرمانه بودن رسیدگی داور و عدم افشاء اسرار زندگی مشترک نزد اعضای دادگاه‌ها، امکان آشتی مجدد و برگشت به زندگی را هموارتر و سهل­‌تر می­‌شود، از طرف دیگر احکام خشک و مکتوب قضایی نمی­‌تواند نقشی در ایجاد صلح و سازش و حل اختلاف داشته باشد.

مقدمه

شغل داوری از سالیان گذشته مرسوم بوده چرا که انسان ها از هزاران سال پیش برای حل مشکلات، به داور مراجعه می‌کردند و امروزه همه کشورها با گذشت سالیان بسیار به این نتیجه رسیده‌اند که اتاق های داوری بار دیگر باید احیا شود.
شغل داوری یکی از شاخه های رشته حقوق می باشد که در قانون آیین دادرسی مدنی در مواد ۴۵۴ الی ۵۰۱ به مبحث داوری پرداخته. داوری نهادی است که ریشه در قرارداد بین طرفین دارد و می­ بایست مطابق تمایل آنان مدیریت شود.

داوری روشی برای حل اختلاف بین طرفین می باشد که در آن طرفین به جای رجوع به دادگاه برای حل اختلاف، به دو یا چند داور مورد اعتماد برای حل اختلاف خود مراجعه میکنند.
به دلیل اینکه معمولا رسیدگی در محاکم چند مرحله ای و در هر مرحله مستلزم رعایت تشریفات فراوان و طولانی است، افراد برای حل اختلاف خود و تسریع در حل اختلاف به داور مراجعه میکنند.

داور کیست؟

داور شخصی است که می تواند حقیقی یا حقوقی مانند شرکت یا موسسه حقوقی باشد، که به هنگام بروز اختلاف بین طرفین دعوا به داوری می پردازد. کلیه اشخاصی که توانایی قانونی برای اقامه دعوا را داشته باشند میتوانند با توافق یکدیگر در هنگام قرارداد و قبل از وقوع اختلاف و یا بعد از وقوع اختلاف داور یا داوران خود را تعیین کنند.
همچنین ممکن است داوری رسیدگی به اختلاف توسط کسی باشد که خود طرفین انتخاب کرده اند. یا اینکه مرجع قضایی داور را تعیین کرده باشد. داوری فقط در موضوعات حقوقی امکانپذیر است و در پرونده های کیفری، داوری وجود ندارد.

مطابق ماده ۴۵۷ قانون آیین دادرسی مدنی ارجاع داوری راجع به اموال عمومی و دولتی ممنوع است، مگر پس از تصویب هیئت دولت و اطلاع مجلس که اموال شهرداری جزء اموال عمومی محسوب می شود.
اگر در قرارداد، بند داوری یا همان شرط ارجاع به داوری باشد در صورت بروز هرگونه اختلاف، طرفین باید ابتدا به داور مراجعه کنند در غیر اینصورت، اگر بدون مراجعه به داور بخواهند دعوی نزد دادگاه مطرح کنند، دادگاه قرار عدم استماع صادر خواهد کرد یعنی دادگاه به دعوی رسیدگی نخواهد کرد.
بعد از اینکه طرفین داور خود را معین نمودند و داور قبول داوری نمود، داور با اعلام تاریخ رسیدگی به طرفین به موضوع اختلاف رسیدگی می کند و در صورتی که اختیار صلح داشته باشد می تواند دعوا را به صلح خاتمه دهد و همچنین اگر به صلح خاتمه نیافت می تواند رای صادر کند رأی داور مثل رای دادگاه قطعی و لازم‌الاجراست.
آرای داوری معمولا تک‌ مرحله‌ای هستند برخلاف مراجع قضایی که در بسیاری از موارد دو یا چند مرحله رسیدگی (دادگاه بدوی، دادگاه تجدید نظر،و…) برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.

برای مشاهده منابع آزمون داوری و میانجیگری 1401 اینجا کلیک کنید.

داوری چه مزیت هایی دارد؟

• سرعت رسیدگی به اختلافات اشخاص که طبق ماده 484 قانون آیین‎ دادرسی‎ مدنی مدت داوری در صورت مشخص نکردن مدت در توافق بر داوری حداکثر سه‌ ماه است؛ در حالی‎که اشخاص نمی ‎توانند مدت رسیدگی به پرونده‎ های‎شان را تعیین کنند و ممکن است مدت‎ها در انتظار صدور رای در دادگستری بمانند.
• رای داور لازم‌‎الاجرا و قطعی است و طبق ماده 488 قانون آیین‌دادرسی‌ مدنی محکوم‌علیه باید ظرف مدت 20 روز رای داور را اجرا کند، در غیر این‌صورت دادگاه مکلف به صدور اجراییه به درخواست ذی‌نفع است.
• خصوصی و محرمانه بودن و غیرعلنی بودن جلسات داوری.
• هزینه‌های داوری به مراتب از هزینه‌های دادگاه کمتر است و طرفین اختلاف هزینه‌ای کمتر از آنچه باید در دادگاه پرداخت کنند در داوری پرداخت خواهند کرد.

چه کسانی نمی توانند داور باشند؟

طبق ماده ۴۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی اشخاص زیر نمی‌توانند به سمت داور معین شوند مگر با تراضی طرفین:

• کسانی که سن آنان کمتر از 25 سال تمام باشند .
• کسانی که در دعوی یا اختلاف ذی‌نفع باشند.
• کسانی که با یکی از اصحاب دعوی قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند .
• کسانی که خود یا همسرانشان وراث یکی از طرفین باشند.
• کسانی که قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوی هستند یا یکی از اصحاب دعوی مباشر امور آنان باشد.
• کسانی که با یکی از اصحاب دعوی یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم دارند، در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند .
• کسانی که خود یا همسرانشان یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از اصحاب دعوی (اختلاف) یا زوجه یا یکی از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او دادرسی مدنی دارند .
• کارمندان دولت در حوزه مأموریتشان .

در خصوص اشخاص بالا در صورت تراضی طرفین اصحاب دعوی می‌توان آنان را به سمت داوری انتخاب کرد.

اگر شخصی را که به عنوان داور تعیین کردیم به اختلاف رسیدگی نکند چه باید کرد؟

اگر شخصی را که به عنوان داور تعیین کردیم در زمان اختلاف نخواهد یا نتواند به اختلاف رسیدگی کند، باید یک اظهارنامه برای طرف دعوا بفرستد و از طرف دعوا بخواهد که به انتخاب داور جایگزین اقدام کند.

بعد از اظهارنامه اگر طرف دعوا موافقت کرد که اقدام به داور جایگزین می کند،اما اگر طرف دعوا جواب اظهارنامه را ندهد، رسیدگی به اختلاف در صلاحیت دادگاه قرار می گیرد.

آیا شخص ثالث می تواند ابطال رای داور را درخواست کند؟

اگر رای داور به حق شخص ثالث خللی وارد نماید، شخص ثالث میتواند اعتراض خود را در قالب اعتراض ثالث نسبت به رای داور مطرح نماید.

آیا ابطال رای داوری با توافق طرفین امکان پذیر می باشد؟

ریشه و اصل داوری، تراضی و توافق طرفین می باشد.لذا طبق م ۴۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی،در صورتی که داوری از موارد اجباری قانون نباشد،طرفین می توانند با تراضی یکدیگر یک گزارش اصلاحی،تحت عنوان اسقاط رای داوری تنظیم نمایند.

در صورت فوت یا حجر یکی از طرفین دعوا،داور دارای صلاحیت می باشد؟

خیر مطابق ماده ۴۸۱ قانون آیین دادرسی مدنی، با فوت یا حجر یکی از طرفین دعوا، داوری از بین می رود.

در چه دعاوی ارجاع به داوری امکان پذیر نیست؟

۱-دعاوی مربوط به اصل نکاح و فسخ نکاح،طلاق و نسب
۲-شکایت و جرایم کیفری
۳-دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی
۴-دعاوی ورشکستگی

آیا داوران اختیار خاتمه دعوا را دارند؟

بله طبق م ۴۸۳ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که داوران اختیار صلح داشته باشند میتوانند دعوا را به صلح خاتمه دهند.