مقدمه

چک سند تجاری می باشد که به عنوان وجه پرداختی در معاملات گوناگون استفاده میشود، بنابراین مال محسوب میشود. بر روی برگه ی چک وجه قابل پرداخت و تاریخ وصول مشخص می شود، قاعده این است که صادر کننده ی چک و یا صاحب حساب در تاریخ وصول مشخص شده حسابش را به میزان وجه مشخص برگه ی چک کامل کند تا دارنده در تاریخ وصول وجه چک مراجعه کرده و پیش از استعلام از موجودی حساب وجه چک را از حساب صادر کننده دریافت کند.

در این بین ممکن است افرادی باشند که موجودی حساب خود را به میزان وجه چک کامل نکرده و دارنده با مراجعه به بانک محال علیه پس از استعلام و متوجه شدن عدم موجودی حساب چک را برگشت بزند.

چک برگشتی قواعد و قوانین مختص به خود را دارد که البته امروزه با وجود سامانه یکپارچه صدور چک (سامانه صیاد) میزان چک های برگشتی کاهش پیدا کرده است، ما در این مقاله به بررسی تعاریف چک برگشتی و قواعد آن و نحوه اعمال آن میپردازیم.

چک برگشتی چیست؟

چک برگشتی یا بلامحل چکی می باشد که در تاریخ مشخص شده بر روی چک به هر دلیلی مبلغ آن تأمین نمی شود و در نتیجه فرد دارنده ی چک نمیتواند وجه قید شده بر روی برگه چک را دریافت کند، به عبارت ساده تر اگر فردی برگه چکی را به دیگری بدهد و نتواند مبلغ آن را در زمان مشخص شده بر روی برگه چک کامل کند و فرد دارنده با مراجعه به بانک در تاریخ سررسید وجه را دریافت نکند به آن چک برگشتی یا بلامحل می گوییم.

برای مشاهده مقاله سند تجاری چک چیست و چه انواعی دارد اینجا کلیک کنید.

در چه مواردی چک برگشت میخورد؟

۱- وجه کافی در حساب فرد صادر کننده چک وجود ندارد و یا این که فرد صادر کننده قسمتی از حسابش را برداشت کرده باشد.
۲- فرد صادر کننده به بانک اعلام نماید که وجهی را به دارنده چک پرداخت ننماید.
۳- فرد صادر کننده با علم به مسدود بودن حسابش چک صادر کند.
۴- چک دارای خط خوردگی، عدم تطابق امضا و یا هر نوع اختلاف دیگری قابل پرداخت به دارنده نباشد.

پس از تعریف چک برگشتی و مواردی که به موجب آن چک برگشت میخورد با این پرسش مواجه میشویم که پس از برگشت خوردن چک حال روند پیگیری و اعمال چک به چه صورت است که در ادامه به آن میپردازیم.

زمانی که چکی برگشت میخورد چگونه میتوان آن را در مراجع قضایی پیگیری نمود؟

برای پیگیری وجه چک برگشتی دو راه در قانون ما پیش بینی شده است:
۱- از راه شکایت کیفری

۲- از راه دادخواست حقوقی

که ما به بررسی هرکدام به طور جداگانه میپردازیم.

برای مشاهده مقاله نحوه به اجرا گذاشتن چک های صیادی اینجا کلیک کنید.

طرح دعوی کیفری در چک برگشتی:

اولین و مهمترین شرط برای شکایت کیفری این است که چک، چک روز باشد یعنی تاریخ صدور چک و تاریخ وصول آن یک روز باشد، در این صورت چک وجه نقد محسوب میشود و فرد صادر کننده با علم به عدم موجودی چک کشیده و عملش مصداق جرم است و قابل شکایت کیفری می باشد

.یکی از تفاوت های مهم چک با دیگر اسناد تجاری همین امر میباشد که قابل شکایت کیفری است. به منظور شکایت کیفری باید به این مواعد توجه نمود:
دارنده ی چک باید ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک به بانک مراجعه کرده و اقدام به برگشت زدن آن نماید و گواهی عدم پرداختش را دریافت کند و پس از آن ظرف مدت ۶ ماه فرصت دارد طرح دعوی کیفری خود را به دادسرای منطقه داده و شکایت کیفری در خصوص چک برگشتی را در ضمن دادخواست ارائه دهد.

در صورت عدم رعایت مواعد گفته شده فرد دیگر نمی تواند شکایت کیفری کند و فقط از راه حقوقی می تواند دادخواست خود را پیگیری نماید.

طرح دعوی حقوقی در چک برگشتی:

دارنده ی چک برگشتی می تواند به منظور دریافت مبلغ چک و خسارات تأخیر در تأدیه ضمن یک دادخواست حقوقی در شعبه حقوقی طرح دعوی نماید که موعد و زمانی برای آن پیش بینی نشده است.

چک را میتوان به دو دسته تقسیم نمود:

۱- چک حقوقی

۲-چک کیفری

به چه چک هایی چک حقوقی می گویند؟

۱- چک سفید امضا باشد.
۲- چک برای تضمین و ضمانت صادر شده باشد.
۳- چک بدون تاریخ سر رسید باشد و خود دارنده تاریخ آن را کامل نماید.
۴- چک دارای وعده باشد.
۵- چک صادر شده با شرط خاصی نوشته شده باشد.
۶- چک در وجه ربا باشد.
۷- چک هایی که در مهلت مقرر از آن ها شکایت کیفری نشده است.
۸- چک هایی که از مؤسسات مالی و اعتباری و قرض الحسنه صادر میشوند.
۹- چک هایی که بعد از صدور گواهی عدم پرداخت با پشت نویسی به دیگری منتقل میشوند.

چه چک هایی چک کیفری محسوب میشوند؟

هر چکی که در موارد ذکر شده در چک حقوقی نباشد وصف چک کیفری را دارا می باشد.

برای مشاهده مقاله تفاوت چک با دیگر اسناد تجاری اینجا کلیک کنید.

چک حقوقی و چک کیفری چه تفاوتی دارند؟

در پرداخت وجه این دو نوع چک هیچ تفاوتی وجود ندارد و تنها تفاوت آن ها در این است که چک کیفری دارای مجازات کیفری است که در قانون برای آن تعیین شده و قابلیت شکایت کیفری را دارد ولی چک حقوقی صرفا حکم به پرداخت مبلغ روی چک و خسارات آن از قبیل تاخیر تأدیه و هزینه های دادرسی داده میشود و مجازاتی ندارند.

مجازات کیفری چک برگشتی:

بر اساس ماده ۷ قانون صدور چک مجازات کیفری چک برگشتی بر اساس مبالغ آن متفاوت است، در صورتی که وجه چک کمتر از ۱ میلیون تومان باشد میزان حبس مشخص شده برای چک بلا محل حداکثر ۶ ماه و در صورتی که مبلغ آن ۱ تا ۵ میلیون تومان باشد حکم به حبس ۶ ماه تا ۱ سال صادر میشود و برای مبالغ بالای ۵ میلیون تومان حکم به حبس ۱ تا ۲ سال صادر میشود که البته این قانون به موجب قانون کاهش حبس تعزیری کمی تغییر یافته و با توجه به قابل گذشت بودن این جرم حبس های مندرج در این ماده به نصف تقلیل می یابد.

باید دانست که مجازات کیفری تنها برای صادر کننده ی چک بلامحل است و مشمول ضامن، ظهر نویس و …. نمیشود، اما در خصوص حکم به پرداخت وجه چک و سایر خسارات وارده همه ی افراد مسئول میباشند.
به طور کلی ما در این مقاله به بررسی چک برگشتی و انواع آن و طریقه ی پیگیری آن پرداختیم.