دعوای وجه التزام چه دعوایی است؟

برای استحکام بخشیدن به حقوق هر یک از معامله کنندگان مبلغی در جریان تراضی معین می‌شود که اگر احیاناً هرکدام از طرفین به تعهد وفا ننمود آن را به متعامل دیگر به منظور جبران این کاستی بپردازد و هم اینگونه است هنگامی که یکی از آنها اجرای قول خود را تا مدتی به تاخیر اندازد بر اساس این توافق باید خسارت آن را جبران نماید.

تعریف وجه التزام:

التزام در لغت به معنای ملازمه شدن، ملزم شدن به امری تعریف شده است و در اصطلاح حقوقی مبلغی است که طرفین قرارداد (طرفین قرارداد) در حین انعقاد عقد متفقاً خواه ضمن همان قرارداد اصلی یا به موجب توافق مستقل دیگر به عنوان خسارت ناشی از عدم انجام تعهد یا تاخیر در آن پیش‌بینی کرده و بر آن ملتزم می شوند. در این خصوص ماده ۲۳۰ قانون مدنی چنین مقرر داشته اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف متخلف مبلغی به عنوان خسارت تعدیه نماید حاکم نمی تواند او را به بیشتر یا کمتر از آنچه ملزم شده است محکوم کند.
در این ماده از آنجایی که در زمان قرارداد بین طرفین توافق شده و در صورت تخلف از مفاد قرارداد متخلف مبلغی را به عنوان خسارت باید پرداخت نماید چون این مبلغ ضمانت اجرای تخلف از مفاد قرارداد بوده و بدل از تعهد اصلی نیست متعهد باید هم تعهد اصلی را انجام دهد و هم وجه التزام مقرر در قرارداد را بپردازد و پرداخت این وجه جنبه ربَوی ندارد.

ماهیت وجه التزام:

ماهیت وجه التزام خسارت است مبنای این استدلال ماده ۲۳۰ قانون مدنی و اصل حاکمیت اراده می باشد با استنباط از تبصره ماده ۵۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی محکمه نمی‌تواند در مبلغ وجه التزام اعم از اینکه گزاف یا ناچیز باشد تغییری ایجاد کند، فقط در صورت اثبات شرایط تحقق آن الزاماً باید حکم به پرداخت آن به همان مبلغ مندرج در قرارداد بدهد لذا امکان تعدیل وجه التزام به وسیله محاکم قضایی وجود ندارد.

عناصر تشکیل دهنده وجه التزام( خسارت توافقی)

۱- مقطوع و غیر قابل تغییر باشد:
وجه التزام باید به صورت مبلغ مقطوع یا درصدی از کل مبلغ ثمن مشخصا تعیین گردد.

۲- ضمن یک عقد لازم باشد در این صورت اگر شرط باطل شود عقد همچنان صحیح است اما اگر عقل باطل شود شرط ضمن آن نیز باطل خواهد شد اگر وجه التزام ضمن یک عقد جایز شرط شده باشد هر یک از طرفین می توانند با فسخ عقد شرط ضمن آن را نیز از بین ببرد.
در تحقق وجه التزام اثبات ورود خسارت و نیز میزان آن شرط نمی باشد بلکه به محض وقوع تخلف متعهدُ له استحقاق دریافت مبلغ مندرج را پیدا می‌کنند در واقع تعهد به پرداخت خسارت توافقی، یک تعهد فرعی است که به محض وقوع تخلف، جانشین تعهد اصلی می شود و در اینجا متضرر نیازی به اثبات ورود خسارت به خویش را ندارد و صرف اثبات تخلف کفایت می کند.

ارکان تشکیل دهنده دعوای مطالبه وجه التزام:

۱- توافق طرفین بر وجه التزام
۲- تخلف از انجام تعهد
۳-وجود دلایل اثباتی تخلف
۴- تقدیم دادخواست به مرجع قضایی

۱- توافق طرفین بر وجه التزام:

ممکن است وجه التزام از یک قرارداد مالی و غیرمالی ایجاد شده باشد به عنوان مثال فروشنده یک باب آپارتمان متعهد شده در صورتی که در تاریخ مقرر به پایان کار و تفکیکی ساختمان را انجام دهد و در دفترخانه حاضر نشود مبلغ معینی را به عنوان وجه التزام پرداخت نماید خسارت تاخیر در انجام تعهد بر مبنای قرارداد طرفین قابل مطالبه است.

۲- تخلف از انجام تعهد:

هر نوع تخلفی را شامل نمی‌شود باید از نوعی باشد که ضمانت اجرای آن پرداخت وجه التزام برای متخلف باشد مثلاً طرفین قرارداد در فروش خانه هر دو تخلف کنند یعنی هم خریدار و هم فروشنده در وقت مقرر دفتر در دفترخانه حاضر نشده و به تعهدات خود (پرداخت ثمن ، تنظیم سند) عمل نکرده باشند که در این مورد در صورتی که وجه التزام هر دو تخلف یکسان باشد تهاتر خواهد شد و امکان طرح دعوا وجود نخواهد داشت.

۳- وجود دلایل اثباتی:

باید دلایل و مدارکی دال بر تخلف از انجام تعهدات مقرر در قرارداد اعم از گواهی عدم حضور ، اظهارنامه، تامین دلیل و هر سند و مدرک دیگری جمع‌آوری گردد.
اظهارنامه: همانطور که در ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر داشته وسیله ای رسمی جهت مطالبه حق یا رساندن اظهارات خود راجع به معامله و تعهدات به دیگری بنابراین در صورت عدم انجام تعهد متعهدله باید با تنظیم اظهارنامه و ارسال آن متعهد، مراتب تخلف ایشان و عواقب آن را یادآور شود.
تامین دلیل: در صورتی که در قراردادی یکی از طرفین متعهد به انجام تعهد مادی مانند: تعمیر یا ساخت بنا در مدت معین شده باشد اما به تعهد خود عمل ننماید متعهدله می‌تواند با مراجعه به شورای حل اختلاف ذیصلاح وجود تخلفات را کارشناسی و تامین کند و این تامین دلیل می تواند به عنوان یکی از دلایل اثباتی در دادخواست مطالبه وجه التزام به دادگاه تقدیم گردد.

۴- تقدیم دادخواست به مرجع قضایی

متعهدله برای آنکه بتواند از بابت تحلف یا تأخیر در اجرای تعهد وجه التزام را از متخلف دریافت نماید باید به مرجع قضایی رجوع کند و رسیدگی در این مرجع مستلزم تقدیم دادخواست است خواهان باید برای طرح دعوا به مرجع قضایی صالح مراجعه کند یعنی باید دادخواست خود را به دادگاه عمومی حقوقی واقع در محل اقامت خوانده یا محل انعقاد عقد و یا محل انجام تعهد تقدیم نماید.

دعوای مطالبه وجه التزام در قوانین و مقررات قانونی

مواردی از وجه التزام در قانون مدنی:

ماده ۲۲۶ قانون مدنی:

در مورد عدم تعهد از طرف یکی از متعاملین طرف دیگر نمی تواند ادعای خسارت نماید مگر اینکه برای ایفای تعهد مدت معینی مقرر شده و مدت مزبور منقضی شده باشد و اگر برای ایفای تعهد مدتی مقرر نبوده طرف وقتی میتواند ادعای خسارت نماید که اختیار موقع انجام با او بوده و ثابت نماید که انجام تعهد را مطالبه کرده است.
ماده ۲۲۷ قانون مدنی: متخلف انجام تعهد وقتی محکوم به تادیه خسارت می شود که نتواند ثابت نماید که عدم انجام به واسطه علت خارجی بوده که نمی‌توان مربوط به عنوان بود

ماده ۲۲۸ قانون مدنی:

در صورتی که موضوع تعهد تادیه وجه نقدی باشد حاکم می‌تواند با رعایت ماده ۲۲۱ مدیون را به جبران خسارت حاصله از تاخیر در تادیه دین محکوم نماید.

مواردی از وجه التزام در قانون آیین دادرسی مدنی؛

ماده ۵۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی دادرسی و یا به طور مستقل جبران خسارت ناشی از دادرسی یا تأخیر انجام تعهد یا عدم انجام آن را که به علت تقصیر خوانده نسبت به ادعای حق یا امتناع از آن به وی وارد شده یا خواهد شد همچنین اجرت المثل را به لحاظ عدم تسلیم خواسته یا تأخیر تسلیم آن اسباب اصلاح و تصویب از خواننده مطالبه نماید خواننده نیز می‌تواند خسارتی را که عمداً از طرف خواهان با علم به غیر محقق بودن در دادرسی و وارد شده از خواهان مطالبه نماید دادگاه در موارد یاد شده میزان خسارت را پس از رسیدگی معین کرده و ضمن حکم راجع به اصل دعوا یا به موجب حکم جداگانه محکوم علیه را به تعدادی خسارت منظم خواهد نمود در صورتیکه قرارداد خاصی راجع به خسارت بین طرفین معین شده باشد برابر قرارداد رفتار خواهد شد.
ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص مطالبه خسارت وارده خواهان باید این جهت را ثابت نماید که زیان وارد بلاواسطه ناشی از عدم انجام تعهد یا تأخیر آن و یا عدم تسلیم خواسته بوده است در غیر این صورت دادگاه دعوای مطالبه خسارت را رد خواهد کرد.