مقدمه

قبل از ورود به مبحث وکالت در دعاوی لازم است بدانیم که ماهیت وکالت چیست و چه نوعی از نمایندگی به حساب می‌آید.

انواع نمایندگی

۱- نمایندگی قانونی: نمایندگی نماینده نسبت به اصیل در قانون به طور مشخص تعیین گردیده و بنابراین اراده طرفین در آن تاثیر ندارد مانند:
۱-۱نمایندگی پدر و جد پدری از فرزند.
۲-۱نمایندگی وزرا و روسا و مدیران وزارتخانه و … نمایندگی قانونی محسوب می شوند.

۲-نمایندگی قضایی: در این حالت نماینده به موجب آرا دادگاه تعیین و اعلام می‌شود مانند:
۱-۲ نمایندگی قیم از صغیر یا مجنون
۲- ۲ نمایندگی امین جنین
۳-۲نمایندگی امین غایب مفقودالاثر
۴-۲ نمایندگی امین عاجز

۳- نمایندگی قراردادی: در این حالت اصیل نیابت و نمایندگی خود را به موجب یک قرارداد به نماینده اعطا می کند مانند:
۱- وکالت وکیل دادگستری که در ادامه به شرح آن می پردازیم.

وکالت در دادگاه‌ها

وکالت بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی

– در تعداد وکیل: از متعادل می توانند برای خود انتخاب و معرفی نمایند.

-وکیل معاضدتی: کسانی که قدرت تادیه حق الوکاله ندارند می توانند از کانون وکلا تقاضای وکیل معاضدتی نمایند و در صورت احراز شرایط کانون وکلا مکلف به معرفی وکیل معاضدتی است، وکلای عدلیه مکلفند که همه ساله در سه دعوای حقوقی به عنوان معاضدت قبول وکالت نمایند.

نمایندگی حقوقی در دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری

دعاوی حقوقی

وزارتخانه ها موسسات دولتی و وابسته به دولت شرکت‌های دولتی نهادهای انقلاب اسلامی و موسسات غیردولتی شهرداری‌ها و بانک‌ها می‌توانند علاوه بر استفاده از وکلای دادگستری برای طرح هرگونه دعوای دفاع و تعقیب دعاوی مربوط به اداره حقوقی خود را کارمندان رسمی خود با داشتن یکی از شرایط زیر به عنوان نماینده حقوقی استفاده نمایند.
۱- دارا بودن لیسانس در رشته حقوق با دوسال سابقه کارآموزی در دفاتر حقوقی دستگاه‌های مربوطه.
۲- دو سال سابقه کار قضایی و وکالت به شرط عدم محرومیت از اشتغال به مشاغل قضاوت و وکالت.
تشخیص احراز شرایط یادشده به عهده بالاترین مقام اجرایی سازمان یا قائم مقام قانونی وی خواهد بود.

دعاوی کیفری

در امور کیفری اشخاص مذکور در ماده ۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی نمی‌توانند” نماینده حقوقی” معرفی نمایند چرا که استفاده از خدمات غیر وکیل دادگستری استثنا و خلاف اصل است و باید در حدود نص تفسیر شود و نظر به اینکه در ماده ۱۹۰ قانون جدید آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ تصریح به استفاده از خدمات نماینده حقوقی نشده است و نمایندگی حقوقی در امور جزایی ممنوع است.

لازم به ذکر است نمایندگی حقوقی در دیوان عالی کشور دیوان عدالت اداری و شوراهای حل اختلاف مجاز است.

انواع وکالت

۱- وکالت در دادگاه‌ها
۲- وکالت خارج از دادگاه‌ها

۱- وکالت در دادگاه؛ وکالت ممکن است در جلسه دادرسی داده شود که در این صورت مراتب در صورتجلسه قید و به امضای موکل می رسد.

۲- وکالت خارج از دادگاه
۱- به موجب سند رسمی
۲- وکالت به موجب سند غیر رسمی

– وکالت تنظیمی در ایران: وکیل میتواند ذیل وکالت نامه تایید کند که وکالت نامه را موکل شخصاً در حضور و امضا یا مهر کرده و انگشت زده است
– وکالت تنظیمی در خارج: وکالتنامه باید به گواهی یکی از مامورین سیاسی یا کنسولگری جمهوری اسلامی ایران برسد.

اعطای وکالت در زندان

چنانچه موکل در زندان باشد ، رئیس زندان یا معاون وی باید امضا یا اثر انگشت را در وکالت نامه تصدیق نماید.

حدود اختیارات وکیل دادگستری

وکالت در دادگاه ها شامل تمام اختیارات راجع به امر دادرسی نیست جز آنکه را که موکل استثنا کرده یا توکیل در آن خلاف شرع باشد در امور زیر باید اختیارات وکیل در وکالتنامه تصریح شود.
۱- راجع به اعتراض به رای، تجدید نظر، فرجام خواهی و اعاده دادرسی
۲- وکالت در مصالحه و سازش
۳- وکالت در ادعای انکار و تردید نسبت به سند طرف و استرداد سند
۴ -وکالت در تعیین جاعل
۵- وکالت در ارجاع دعوا به داوری و تعیین داور
۶ – وکالت در توکیل
۷- وکالت در تعیین مصدق و کارشناس
۸ -وکالت در دعوای خسارت
۹- وکالت در استرداد دادخواست یا دعوا
۱۰- وکالت در جلب شخص ثالث و دفاع از دعوای ثالث ۱۱-وکالت در ورود شخص ثالث و دفاع از دعوای ورود ثالث
۱۲ -وکالت در دعوای متقابل و دفاع در قبال آن
۱۳- وکالت در ادعای اعسار
۱۴ – وکالت در قبول یا رد سوگند

اشاره به شماره های یاد شده در این ماده بدون ذکر موضوع آن تصریح محسوب نمی شود.

*سوگند، شهادت، اقرار ،لعان و ایلاء قابل توکیل نمی باشد.

* وکالت در اجرای حکم نیاز به تصریح در وکالتنامه دارد.
-مطابق ماده ۳۶ قانون آیین دادرسی مدنی: وکیل در دادرسی در صورت حق درخواست صدور برگ اجرایی و تعقیب عملیات اجرایی و اخذ محکوم به و وجوه ایداعی به نام موکل را خواهد داشت که در وکالتنامه تصریح شده باشد.

انقضای وکالت

اگر موکل وکیل خود را عزل نماید، مراتب را باید به دادگاه و وکیل معزول اطلاع دهد عزل وکیل مانع از جریان دادرسی نخواهد بود، اظهار شفاهی عزل وکیل باید در صورتجلسه قید و به امضای موکل برسد.

-مطابق ماده ۱۸۶ قانون مدنی: وکالت عقد جایز است.
و بر اساس ماده ۱۸۶ قانون مدنی: عقد جایز آن است که هر یک از طرفین بتوانند هر وقتی بخواهد آن را فسخ کند.
-ماده ۶۷۹ قانون مدنی: موکل میتواند هر وقت بخواهد وکیل را عزل کند مگر اینکه وکالت وکیل و یا عدم عزل در ضمن عقد لازمی شرط شده باشد.

تا زمانی که عزل وکیل به اطلاع او نرسیده اقدامات وی در حدود وکالت، همچنین ابلاغ هایی که از طرف دادگاه به وکیل می شود موثر در حق موکل خواهد بود ولی پس از اطلاع دادگاه از عزل وکیل دیگر او را در امور راجع به دادرسی وکیل نخواهد شناخت.

– در صورتی که وکیل استعفای خود را به دادگاه اطلاع دهد دادگاه به موکل اخطار می کند که شخصاً یا توسط وکیل جدید دادرسی را تعقیب نماید و دادرسی تا مراجعه موکل و معرفی وکیل جدید حداکثر به مدت یک ماه متوقف می شود وکیلی که دادخواست تقدیم کرده در صورت استعفا مکلف است آن را به اطلاع موکل خود برساند و پس از آن موضوع استعفای وکیل و اخطار رفع نقص توسط دادگاه به موکل ابلاغ می‌شود رفع نقص به عهده موکل است.

تکلیف وکلا بر حضور در محاکمه

وکلا مکلفند در هنگام محاکمه حضور داشته باشند مگر اینکه دارای عذر موجهی باشند جهات زیر عذرموجه محسوب می‌شود:
۱- فوت یکی از بستگان نسبی یا سببی تا درجه اول از طبقه دوم
۲-ابتلا به مرضی که مانع از حرکت بوده یا حرکت مضر تشخیص داده شود
۳-حوادث قهری از قبیل سیل و زلزله که مانع از حضور در دادگاه باشد
۴- وقایع خارج از اختیارات وکیل که مانع از حضور وی در دادگاه شود

وکیل و جلسات متعدد

در صورتی که وکیل همزمان در دو یا چند دادگاه دعوت شود و جمع بین آنها ممکن باشد لازم است در دادگاهی که حضور او برابر قانون آیین دادرسی کیفری یا سایر قوانین الزامی باشد حاضر شود و به دادگاه های دیگر لایحه بفرستد و یا در صورت داشتن حق توکیل وکیل دیگری معرفی نماید.

تعدد وکیل

در صورتی که یکی از اصحاب دعوا در دادرسی دو نفر وکیل معرفی کرده و به هیچ یک از آنها به طور منفرد حق اقدام نداده باشد ارسال لایحه توسط هر دو یا حضور یکی از آنان با وصول لایحه از وکیل دیگر برای رسیدگی دادگاه کافی است و در صورت عدم وصول لایحه از وکیل غایب، دادگاه بدون توجه به اظهارات وکیل حاضر رسیدگی را ادامه خواهد داد، چنانچه هر دو وکیل یا یکی از آنان عذر موجهی برای عدم حضور اعلام نموده باشد در صورت ضرورت جلسه دادرسی تجدید و علت تجدید جلسه و وقت رسیدگی به موکل نیز اطلاع داده می شود. در این صورت جلسه بعدی دادگاه به علت عدم حضور وکیل تجدید نخواهد شد.

انقضای وکالت

انقضای وکالت در قانون آیین دادرسی مدنی مواد ۳۷ تا ۴۰ و ۴۳ قانون آیین دادرسی مدنی را در بر میگیرد که شامل سه مورد می باشد.
۱- عزل وکیل
۲-استعفای وکیل
۳-جهات دیگر که به ترتیب به توضیح هر یک می پردازیم.

۱- عزل وکیل
الف- اگر موکل وکیل خود را عزل نماید مراتب را باید به دادگاه و وکیل معزول اطلاع دهد.
ب-عزل وکیل مانع از جریان دادرسی نخواهد بود و چنانچه اخذ توضیحی لازم نباشد دادرسی به تاخیر نمی افتد.
ج- تا زمانی که عزل وکیل به اطلاع او نرسیده است اقداماتی در حدود وکالت و همچنین ابلاغ هایی که به وی شده موثر در حق موکل خواهد بود.

۲- استعفای وکیل
الف- استعفای وکیل به موجب ماده ۶۷۸ قانون مدنی یکی از موارد انقضای وکالت میباشد

ب- استعفای وکیل در صورتی که به دادگاه اطلاع داده شود اگرچه موجب توقیف حداکثر یک ماهه دادرسی می شود اما در عین حال این توقیف نمی تواند باعث تجدید جلسه شود، مگر اینکه جلسه مقرر برای اخذ توضیح از وکیل تعیین شده باشد.

۳- جهات دیگر
الف- فوت یا جنون وکیل یا موکل مطلقاً
ب- محجوریت (سفه و ورشکستگی) موکل جز در اموری که حجر مانع از توکیل آنها نمیباشد و نیز محجوریت وکیل مگر در اموری که حجر مانع اقدام در آن نباشد.
ج- ممنوعیت از وکالت وکیل دادگستری
د- تعلیق وکیل دادگستری از وکالت و بازداشت او.

وضعیت ابلاغ نسبت به وکیل

ابلاغ دادنامه به وکیلی که حق دادرسی در دادگاه بالاتر را ندارد یا برای وکالت در آن مجاز نباشد و وکیل در توکیل نیز نباشد معتبر نخواهد بود.
– اگر وکیل بعد از ابلاغ رای و قبل از انقضای مهلت تجدیدنظر و فرجام خواهی فوت کند یا ممنوع از وکالت شود یا به واسطه قوه قهریه قادر به انجام وظیفه وکالت نباشد ابتدای مهلت اعتراض از تاریخ ابلاغ به موکل محسوب خواهد شد.