مقدمه

اگر در حوزه ی علم حقوق سر رشته ای داشته باشید و یا در گذران مسیر زندگی خود برای رفع اموری که ممکن است در روزمره برای شما اتفاق بیفتد به دادگاه ها رفته باشید حداقل یکبار واژه ی اعسار را شنیده اید. این واژه همان طور که از ریشه ی آن مشخص می شود به معنای عسر و سختی فرد از لحاظ مالی می باشد.

اعسار در روند دادگاه ها در دو حوزه پذیرفته میشود:

۱- اعسار از هزینه ی دادرسی:

که زمانی موضوعیت پیدا میکند که فرد به دلیل ناتوانی مالی نمی تواند نسبت به هزینه های دادرسی و پرداخت آن اقدامی نماید بنابراین قانون گذار برای حفظ حقوق این دسته از افراد اعسار از هزینه دادرسی را پیش بینی کرده تا این افراد به دلیل عدم تمکن مالی از طلب حقوق خود ناتوان نباشند.

۲- اعسار از پرداخت محکوم به:

که این مورد نیز زمانی موضوعیت پیدا میکند که در روند رسیدگی به پرونده شخص محکوم به پرداخت خسارات و طلب محکوم له می شود و باید این مبالغ را به طور یکجا پرداخت نماید، در صورتی که شخص محکوم توان مالی نداشته باشد قانون گذار مورد اعسار از پرداخت محکوم به را پیش بینی نموده تا شخص محکوم علیه بتواند با حفظ مستثنیات دین و گذران امور عادی روزمرگی خود و خانواده اش به طور اقساط و با شرایط تعیینی توسط قانون گذار دین خود را پرداخت نماید.
حال که با معنی اعسار و موارد پیش بینی شده ی آن آشنا شدیم میخواهیم در این مقاله به این موضوع بپردازیم که دادخواست اعسار از چه اشخاصی پذیرفته میشود؟ آیا شامل همه ی اشخاص از قبیل شخص حقیقی و شخص حقوقی میشود؟ آیا کسبه جزء و تجار می توانند به اعساری که در قانون پیش بینی شده استناد نمایند؟

تعریف اعسار مطابق متن قانون:

طبق ماده ۶ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، “معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به ‌جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه دیون خود نباشد.”
تبصره – عدم قابلیت دسترسی به مال در حکم نداشتن مال است. اثبات عدم قابلیت دسترسی به مال بر عهده مدیون است.

اعسار از شخص حقیقی پذیرفته میشود یا شخص حقوقی؟

برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید بدانیم که شخصیت حقیقی و شخصیت حقوقی به چه معناست.

شخصیت حقیقی:

شخص حقیقی به هر فرد بشر و انسان اطلاق می شود مثل آقای الف یا خانوم ب و هر شخص دیگری،در واقع انسان شخص حقیقی محسوب می شود‌.

شخصیت حقوقی:

مجموعه و جمعی از اشخاص حقیقی است که به منظور خاصی و با هدفی مشترک با هم همکاری می کنند.
اگر این همکاری برای سود و تجارت و انجام فعالیت های تجاری باشد نام آن را “شرکت” می نامند و اگر به قصدی غیر از تجارت باشد مثل آموزشگاه های درسی و…نام آن را موسسه و گروه می نامند.
حال که با تعریف هر یک از این دو شخصیت آشنا شدیم به پاسخ پرسش خود میپردازیم که آیا درخواست اعسار از هردوی این اشخاص ( حقیقی – حقوقی ) پذیرفته میشود؟
باید دانست که همه ی اشخاص که شخصیت حقیقی دارند در صورتی که عدم تمکن مالی خود را بتوانند اثبات نمایند میتوانند دادخواست و یا درخواست اعسار بدهند و از اشخاص حقیقی این درخواست پذیرفته میشود اما در خصوص اشخاص حقوقی مطابق ماده ی ۱۵ قانون نحوه ی اجرای محکومیت های مالی میتوان گفت درخواست اعسار این اشخاص به طور مطلق پذیرفته نمیشود.

ماده ی ۱۵ قانون نحوه ی اجرای محکومیت های مالی:

“دادخواست اعسار از تجار و اشخاص حقوقی پذیرفته نمی‌شود. این اشخاص ‌در صورتی که مدعی اعسار باشند باید رسیدگی به امر ورشکستگی خود را درخواست کنند.
تبصره – اگر دادخواست اعسار از سوی اشخاص حقوقی یا اشخاصی که تاجر بودن آن‌ها نزد دادگاه مسلم است طرح شود، دادگاه بدون اخطار به خواهان، قرار رد دادخواست وی را صادر می‌کند.”

دادخواست اعسار از تجار و کسبه جزء پذیرفته میشود؟

در خصوص پاسخ به این پرسش مطابق ماده ی ۱۵ قانون اجرای محکومیت های مالی تکلیف تجار مشخص است چرا که نص این ماده بیان داشته که تجار به هیچ وجه دادخواست و درخواست اعسارشان پذیرفته نمی باشد و اگر چنان چه این درخواست را دهند منتهی دادنامه ی صادره برای این دادخواست منجر به صدور قرار رد دادخواست میباشد .

اگر چنان چه ناتوانی مالی داشته باشند باید بجای درخواست اعسار درخواست رسیدگی به ورشکستگی و توقف امور تجاری خود را درخواست نمایند.

اما تکلیف کسبه جزء چیست؟ آیا آن ها هم تاجر محسوب میشوند و نمیتوانند به اعسار استناد کنند یا خیر؟
کسبه جزء چه افرادی هستند آیا تاجر تلقی میشوند؟
باید بدانید که کسبه جزء نیز تاجر محسوب میشوند اما معافیت هایی نسبت به تجار دارند. به طور کلی مطابق اصلاحیه ای که در سال ۱۴۰۰ بر قانون تجارت زده شد مشخص کرد که کسبه ی جزء چه افرادی هستند:
۱- خدماتی هایی که فروش سالیانه ی آن ها از دو میلیارد ریال تجاوز نکند.
۲- غیر از خدماتی ها یعنی تولیدی ها ، پیشه وران و …. که فروش آن ها در سال از چهار میلیارد ریال تجاوز نکند.

برای تشخیص این امر که آیا کسبه ی جزء می‌توانند درخواست اعسار بدهند یا نه باید به معافیت های سه گانه ی کسبه جزء نسبت به تجار اشاره کنیم که عبارتند از:

۱- کسبه جزء نیاز به ثبت در دفتر ثبت تجاری ندارند برعکس تجار.
۲- احتیاج به دفاتر تجاری ندارند.
۳- احکام ورشکستگی نسبت به این اشخاص اعمال نمیشود.
با توجه به مورد سومی که اشاره شد میتوان چنین نتیجه گرفت که از آن جایی که احکام ورشکستگی بر کسبه ی جزء اعمال نمیشود بنابراین این اشخاص در صورت عدم تمکن مالی میتوانند درخواست اعسار نمایند. در نتیجه کسبه ی جزء نیز تاجر است اما معافیت هایی نسبت به تجار دارند و از جمله این که درخواست اعسار این اشخاص پذیرفته میشود بر خلاف تجار.
آیا اشخاصی که در شرکت های تجاری مشغول به کار هستند می توانند درخواست اعسار دهند؟
به طور کلی روند قانونی و دادگاه ها به این شکل است که شخصیت حقوقی شرکت تجاری را با شخصیت شرکای آن که اشخاص حقیقی هستند جدا میکند بنابر این هر شخصی که در این شرکت ها مشغول به فعالیت می‌باشد چنان چه توانایی اثبات اعسار خویش را داشته باشد میتواند دادخواست اعسار بدهد و دادگاه با بررسی شرایط او نمیتواند به صرف این که در یک شرکت تجاری مشغول به کار است دادخواست اعسار او را رد کند بنابراین اشتغال در شرکت تجاری باعث تاجر تلقی شدن شخص حقیقی نمیشود.

چگونه اعسار خود را در دادگاه اثبات نماییم؟

دعوی اعسار از هزینه‌های دادرسی می‌تواند همراه با دعوی اصلی یا به صورت مستقل مطرح شود. علاوه بر این لازم است دو نفر استشهادیه ارائه دهند. اعسار از هزینه دادرسی باید به استناد استشهادیه دو نفر از افرادی که از وضعیت مالی معسر مطلع هستند، باشد. این دو نفر باید مدارک و شهادت خود را از توان مالی کم فرد و ناتوانی او در پرداخت هزینه دادرسی و یا محکوم به را به دادگاه اعلام ‌کنند.
به طور کلی ما در این مقاله به بررسی اعسار و معنای آن مواردی که در روند دادگاه ها میشود درخواست اعسار داد، طریقه ی اثبات ادعای اعسار و این که به طور کلی اعسار از چه اشخاصی قابل پذیرش است پرداختیم که میتواند به شما در مسیر دادرسی هایتان کمک نماید. امیدواریم مطالب این مقاله مفید واقع شود.