چک برگشتی چه زمانی کیفری است و چه زمانی حقوقی؟
قوانین و مقررات چک برگشتی – تفاوت چک کیفری با چک حقوقی
تفاوت چک کیفری با چک حقوقی | چک، به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم پرداخت در سیستم بانکی و معاملات روزمره، در بیشتر کشورها از جمله ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ابزار پرداختی، با وجود مزایای فراوانی که دارد، گاهی مشکلات و پیچیدگی‌هایی را ایجاد می‌کند که می‌تواند به دعاوی حقوقی و حتی کیفری منجر شود.
چک برگشتی، یعنی چکی که به هر دلیلی از جمله عدم موجودی کافی، دستور عدم پرداخت، یا اشتباهات بانکی پرداخت نمی‌شود، یکی از چالش‌های رایج در معاملات و تجارت به شمار می‌رود.
برای تهیه کارگاه قانون چک کلیک کنید
۱. تعریف چک و دلایل برگشت خوردن آن
چک سندی است که دارنده آن می‌تواند وجهی را که روی آن نوشته شده، از بانک پرداخت‌کننده مطالبه کند. این ابزار دارای ویژگی‌های مختلفی است که آن را به ابزاری مناسب برای مبادلات مالی تبدیل کرده است، از جمله:
سهولت در انتقال: چک‌ها به راحتی می‌توانند به افراد دیگر منتقل شوند.
قابلیت صدور در تاریخ معین: امکان تعیین تاریخ برای پرداخت در آینده.
قابلیت حمل آسان: در مقایسه با پول نقد، جابه‌جایی چک‌ها آسان‌تر و ایمن‌تر است.
دلایل برگشت چک عمدتاً شامل موارد زیر می‌شود:
عدم موجودی کافی: مهم‌ترین دلیل برگشت‌خوردن چک است. اگر در تاریخ مقرر مبلغ کافی در حساب نباشد، چک برگشت می‌خورد.
دستور عدم پرداخت: صادرکننده ممکن است دستور عدم پرداخت چک را به بانک بدهد که می‌تواند به دلایل مختلف مانند اختلاف مالی با گیرنده چک باشد.
اشتباه در صدور چک: مانند درج اشتباه در تاریخ یا مبلغ چک که باعث می‌شود بانک نتواند چک را پرداخت کند.
۲. چک حقوقی و چک کیفری
چک‌های برگشتی، به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
چک حقوقی: این نوع چک معمولاً به دلیل مشکلات مالی و عدم موجودی کافی در حساب صادرکننده برگشت می‌خورد و هدف از صدور آن کلاهبرداری نیست. در صورت برگشت این چک، دارنده تنها می‌تواند شکایت حقوقی برای وصول وجه و جبران خسارت به دادگاه تقدیم کند و مجازات‌های کیفری همچون حبس در این نوع چک‌ها اعمال نمی‌شود.
چک کیفری: چکی است که با سوءنیت و به قصد کلاهبرداری صادر شده است، یعنی صادرکننده می‌دانسته است که وجه کافی در حساب ندارد و چک را با علم به برگشت خوردن صادر کرده است.
در صورت برگشت خوردن چک کیفری، دارنده آن می‌تواند از صادرکننده به صورت کیفری شکایت کند که در این صورت مجازات‌هایی همچون حبس و جزای نقدی برای صادرکننده در نظر گرفته می‌شود.
جهت بهره مندی از خدمات مشاوره وکیل چک، می توانید از طریق لینک زیر با وکلای ما در ارتباط باشید.
شرایط کیفری شدن چک برگشتی شامل موارد زیر است:
چک باید به صورت نقد صادر شده باشد و وعده‌دار نباشد.
دارنده چک باید در مدت شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، برای طرح دعوی کیفری اقدام کند.
۳. قوانین و مقررات چک برگشتی در ایران
در ایران قوانین متعددی برای چک برگشتی وجود دارد:
قانون صدور چک: این قانون، شرایط صدور، انواع چک و حقوق دارنده و صادرکننده را مشخص می‌کند. آخرین اصلاحیه آن در سال ۱۳۹۷ تصویب شد.
آیین‌نامه اجرایی قانون صدور چک: این آیین‌نامه توسط بانک مرکزی تدوین شده و شامل ضوابط صدور دسته چک، شرایط برگشت چک و وظایف بانک‌ها می‌شود.
سایر قوانین مرتبط: از جمله قانون مجازات اسلامی و آیین دادرسی کیفری، که در مواردی مانند سوءنیت و کلاهبرداری صادرکننده چک، به کار می‌روند.
۴. اهمیت اعتبار چک در معاملات
اعتبار چک، یکی از ارکان اصلی برای تداوم و اعتماد در معاملات است. حفظ این اعتبار فواید زیر را دارد:
سهولت معاملات: افراد با اعتماد به چک در معاملات، از آن به جای پول نقد استفاده می‌کنند.
رونق کسب‌وکارها: با اعتبار چک‌ها، کسب‌وکارها می‌توانند به مشتریان خود خدمات بیشتری ارائه کنند.
کاهش دعاوی حقوقی: اعتبار چک‌ها دعاوی حقوقی ناشی از عدم پرداخت را کاهش می‌دهد.
ارتقای اعتماد عمومی: اعتبار چک‌ها، اعتماد مردم به سیستم اقتصادی را افزایش داده و باعث رشد اقتصادی و امنیت اقتصادی می‌شود.
۵. شرایط زمانی برای شکایت کیفری در چک برگشتی
قانون، محدوده‌های زمانی مشخصی برای طرح شکایت کیفری در چک برگشتی تعیین کرده است:
فرصت شش‌ماهه برای برگشت زدن چک: دارنده چک باید ظرف شش ماه از تاریخ صدور چک، آن را به بانک ارائه داده و در صورت عدم موجودی، گواهی عدم پرداخت بگیرد.
مهلت شش‌ماهه برای طرح شکایت کیفری: پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک شش ماه دیگر فرصت دارد تا شکایت کیفری خود را در دادسرا مطرح کند.
۶. شرایط حقوقی بودن چک برگشتی
چک برگشتی ممکن است تحت شرایطی تنها مشمول احکام حقوقی باشد و در این حالت صادرکننده چک به حبس محکوم نمی‌شود. این شرایط عبارت‌اند از:
چک وعده‌دار: چکی که برای تاریخ مشخصی در آینده صادر شده و نقدی نیست.
تضمینی: چکی که برای تضمین انجام یک تعهد صادر شده است، مانند چک تضمین تخلیه منزل.
چک سفید امضا: چکی که بدون درج مبلغ یا تاریخ صادر شده و معمولاً بین طرفین اعتماد وجود دارد.
مشروط: وصول این چک منوط به تحقق یک شرط خاص است، مانند انتقال سند ملک.
بابت معاملات نامشروع: چکی که در قبال معاملات غیرقانونی یا ربا صادر شده باشد.
۷. نحوه مطالبه وجه چک برگشتی از دادگاه
در صورت برگشت چک، دارنده می‌تواند از طریق دادگاه برای مطالبه آن اقدام کند. مراحل آن به شرح زیر است:
مراجعه به بانک و اخذ گواهی عدم پرداخت: دارنده چک باید با مراجعه به بانک گواهی عدم پرداخت دریافت کند.
ثبت شکایت کیفری یا دادخواست حقوقی: بسته به نوع چک، دارنده باید شکایت کیفری یا دادخواست حقوقی را تنظیم و به دادسرا یا دادگاه ارائه دهد.
رسیدگی به پرونده در دادگاه: پس از ثبت دادخواست، دادگاه به شکایت رسیدگی و رای لازم را صادر می‌کند.
۸. محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک
خسارت تأخیر تأدیه چک در صورت عدم پرداخت، بر اساس دو مقرره قانونی محاسبه می‌شود:
تبصره ماده ۲ قانون صدور چک: این قانون، محاسبه خسارت تأخیر را از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت مقرر کرده است.
ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی: خسارت تأخیر را از تاریخ سررسید چک تا زمان پرداخت یا ارائه وثیقه محاسبه می‌کند.
۹. مرور زمان در دعاوی مربوط به چک برگشتی
طبق ماده ۳۱۹ قانون تجارت، دعوی دارنده چک علیه صادرکننده، دو سال پس از تاریخ صدور چک، مشمول مرور زمان می‌شود. بنابراین اگر در این مدت دعوی مطرح نشود، امکان پیگیری حقوقی یا کیفری کاهش می‌یابد، مگر در شرایط استثنایی که برخی دادگاه‌ها آن را بپذیرند.
در نهایت، با توجه به نکات فوق، می‌توان گفت که قانون چک برگشتی به‌طور دقیق و شفاف شرایط حقوقی و کیفری آن را تعریف کرده و به‌گونه‌ای طراحی شده که ضمن حمایت از حقوق دارنده چک، از سوءاستفاده‌های احتمالی نیز جلوگیری کند. با رعایت موارد قانونی، می‌توان بسیاری از دعاوی و مشکلات ناشی از چک برگشتی را کاهش داد و فضای امن‌تری برای تجارت و معاملات فراهم کرد.