انحصار وراثت فرآیندی قانونی است که به موجب آن، بعد از فوت یک شخص، وراث قانونی او مشخص شده و اموال و دارایی‌های او بین وراث تقسیم می‌شود. برای اینکه وراث بتوانند اموال متوفی را تقسیم کنند، ابتدا باید مراحل قانونی انحصار وراثت را طی کنند و گواهی انحصار وراثت را دریافت کنند. این گواهی توسط دادگاه یا شورای حل اختلاف صادر می‌شود و مشخص می‌کند که چه کسانی وارث متوفی هستند و سهم هر کدام از اموال او چقدر است.

وظایف وکیل انحصار وراثت چیست

در اینجا، هر یک از مراحل انحصار وراثت را توضیح می‌دهیم:

۱. تقدیم دادخواست انحصار وراثت

اولین قدم برای آغاز انحصار وراثت، این است که یکی از وراث یا وکیل آن‌ها به دادگاه یا شورای حل اختلاف درخواست صدور گواهی انحصار وراثت بدهد. این درخواست شامل اطلاعاتی در مورد متوفی، تاریخ فوت، نام وراث و نسبت آن‌ها با متوفی است. دادخواست می‌تواند توسط یکی از وراث به نمایندگی از سایرین ارائه شود.

۲. مدارک لازم برای انحصار وراثت

برای اینکه دادخواست انحصار وراثت مورد بررسی قرار گیرد، باید مدارک زیر به دادگاه یا شورای حل اختلاف ارائه شوند:

گواهی فوت متوفی: این گواهی باید از سوی سازمان ثبت احوال صادر شده باشد.

شناسنامه باطل‌شده متوفی: پس از فوت شخص، شناسنامه او باید توسط ثبت احوال باطل شود و این مدرک در پرونده انحصار وراثت قرار می‌گیرد.

مدارک هویتی وراث: شامل شناسنامه و کارت ملی وراث برای اثبات هویت و نسبت آن‌ها با متوفی.

استشهادیه محلی: معمولاً باید توسط دو یا سه شاهد (معمولاً همسایگان یا آشنایان متوفی) به امضا برسد و تأیید کند که وراث معرفی شده، به درستی مشخص شده‌اند.

گواهی مالیات بر ارث: طبق قانون، برخی اموال متوفی مشمول مالیات بر ارث هستند و وراث باید قبل از تقسیم ارث، مالیات مربوطه را پرداخت کنند. پس از پرداخت مالیات، گواهی مالیات بر ارث صادر می‌شود و این گواهی باید به دادگاه ارائه شود.

جهت بهره مندی از خدمات مشاوره حقوقی، می توانید از طریق لینک زیر با وکلای ما در ارتباط باشید

۳. آگهی عمومی در روزنامه

پس از تقدیم دادخواست و ارائه مدارک، دادگاه یا شورای حل اختلاف برای اطمینان از اینکه هیچ وارث دیگری ادعایی ندارد، اقدام به آگهی عمومی در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار می‌کند. هدف از این آگهی این است که اگر شخص یا اشخاصی به عنوان وارث ادعایی دارند یا به انحصار وراثت اعتراض دارند، در مدت زمانی معین (معمولاً ۳۰ روز) به دادگاه مراجعه کنند. در صورتی که کسی در این مدت به دادگاه مراجعه نکند و ادعایی نداشته باشد، مرحله بعدی آغاز می‌شود.

۴. بررسی معارض یا معترض

اگر در مدت زمان مقرر (بعد از انتشار آگهی) کسی به عنوان وارث جدید یا معترض به انحصار وراثت مراجعه نکند، دادگاه با استناد به مدارک موجود و عدم وجود معارض، پرونده را به مرحله بعدی می‌برد. در صورتی که معارضی وجود داشته باشد، باید مدارک و ادعای خود را به دادگاه ارائه دهد و دادگاه با بررسی ادعا، تصمیم‌گیری می‌کند.

۵. صدور گواهی انحصار وراثت

اگر دادگاه یا شورای حل اختلاف تشخیص دهد که هیچ معارضی وجود ندارد و همه چیز مطابق قانون است، گواهی انحصار وراثت صادر می‌شود. این گواهی شامل:

نام و مشخصات وراث قانونی.

نسبت هر یک از وراث با متوفی (مثلاً فرزند، همسر، پدر و مادر).

سهم ارث هر یک از وراث بر اساس قوانین ارث. این گواهی به وراث اجازه می‌دهد که برای تقسیم اموال متوفی اقدام کنند.

۶. تقسیم ترکه (ارث)

پس از صدور گواهی انحصار وراثت، اموال متوفی بین وراث تقسیم می‌شود. تقسیم اموال ممکن است به صورت توافقی یا بر اساس سهم هر یک از وراث باشد. برخی نکات مرتبط با تقسیم ارث:

تقسیم توافقی: اگر وراث بتوانند درباره نحوه تقسیم اموال به توافق برسند، می‌توانند اموال را طبق توافق بین خود تقسیم کنند.

تقسیم بر اساس قانون: اگر توافقی وجود نداشته باشد، اموال بر اساس قوانین ارث تقسیم می‌شود. به عنوان مثال، در صورت وجود همسر و فرزندان، همسر یک هشتم و فرزندان باقی اموال را به نسبت پسران دو برابر دختران به ارث می‌برند.

فروش اموال غیر قابل تقسیم: در صورتی که اموالی وجود داشته باشد که قابلیت تقسیم نداشته باشد (مثلاً ملک یا خودرویی که وراث نتوانند آن را بین خود تقسیم کنند)، می‌توانند از دادگاه درخواست فروش آن را بدهند و سپس پول حاصل از فروش بین وراث تقسیم شود.

نکات مهم:

مالیات بر ارث: برخی اموال مانند املاک، حساب‌های بانکی، سهام و سایر دارایی‌های قابل انتقال به وراث ممکن است مشمول مالیات بر ارث باشند. این مالیات قبل از تقسیم اموال باید توسط وراث پرداخت شود.

جریمه عدم اقدام برای انحصار وراثت

اگر وراث نسبت به دریافت گواهی انحصار وراثت اقدام نکنند مجبور به پرداخت جریمه‌ای برابر با ده درصد رقم مالیات می‌شوند. این افراد برای تاخیر در پرداخت مالیات نیز به ازای هر ماه مشمول پرداخت دو و نیم درصد جریمه می‌شوند.

انواع گواهی انحصار وراثت

گواهی انحصار وراثت یکی از مدارک ضروری برای تقسیم اموال و دارایی‌های متوفی بین وراث است. این گواهی به صورت گواهی انحصار وراثت محدود و گواهی انحصار وراثت نامحدود صادر می‌شود که هر یک به شرایط مالی و ارزش اموال متوفی بستگی دارند. در ادامه هر یک از این گواهی‌ها را با جزئیات بیشتری توضیح می‌دهم:

۱. گواهی انحصار وراثت محدود

این نوع گواهی در صورتی صادر می‌شود که اموال و دارایی‌های متوفی ارزش کمی داشته باشد. این حد در هر کشوری ممکن است متفاوت باشد و در ایران بر اساس قوانین مالی و مالیاتی، معمولاً این حد به حدود پنجاه میلیون تومان تعیین شده است.

ویژگی‌های گواهی انحصار وراثت محدود:

ساده‌تر و سریع‌تر: فرآیند صدور این گواهی نسبت به گواهی نامحدود ساده‌تر است و به مدارک کمتری نیاز دارد. همچنین زمان صدور آن کوتاه‌تر است، زیرا نیاز به بررسی‌های مالی پیچیده و پرداخت مالیات بر ارث ندارد.

نیاز به مدارک کمتر: معمولاً برای دریافت این گواهی نیازی به ارائه مدارک مالی پیچیده مانند گواهی مالیات بر ارث نیست. فقط مدارک هویتی متوفی و وراث و گواهی فوت برای صدور گواهی کافی هستند.

بدون نیاز به آگهی عمومی: در بیشتر موارد، برای صدور گواهی انحصار وراثت محدود نیازی به آگهی عمومی در روزنامه نیست. این به شرطی است که متوفی طلبکاران یا بدهی‌های مشخصی نداشته باشد. در صورتی که بدهی وجود داشته باشد، ممکن است آگهی عمومی منتشر شود.

کاربرد این گواهی: این نوع گواهی بیشتر برای مواردی مناسب است که متوفی دارایی‌های کوچک و قابل تقسیم داشته باشد. به عنوان مثال، اگر تنها اموال متوفی شامل مقداری پول نقد یا حساب بانکی کوچک باشد، این گواهی کفایت می‌کند.

فرآیند صدور گواهی انحصار وراثت محدود:

وراث یا نماینده آن‌ها به شورای حل اختلاف مراجعه و دادخواست ارائه می‌دهند.

مدارک هویتی وراث و متوفی به همراه گواهی فوت به شورا تحویل داده می‌شود.

در برخی موارد، استشهادیه محلی از سوی آشنایان یا همسایگان جهت تأیید وراث ارائه می‌شود.

اگر تمامی مدارک کامل باشد و مشکلی وجود نداشته باشد، گواهی در مدت کوتاهی صادر می‌شود.

۲. گواهی انحصار وراثت نامحدود

این نوع گواهی زمانی صادر می‌شود که اموال و دارایی‌های متوفی ارزش بالایی دارند. بر خلاف گواهی محدود، این گواهی نیازمند بررسی‌های دقیق‌تری است و مدارک بیشتری نیز برای صدور آن لازم است.

ویژگی‌های گواهی انحصار وراثت نامحدود:

مراحل پیچیده‌تر و زمان‌برتر: فرآیند صدور این گواهی به دلیل ارزش بالای اموال متوفی و الزام به پرداخت مالیات بر ارث، بیشتر زمان می‌برد. به همین دلیل، معمولاً مراحل بیشتری نسبت به گواهی محدود دارد.

الزام به پرداخت مالیات بر ارث: یکی از مراحل اصلی صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود، ارائه گواهی مالیات بر ارث است. برای این منظور، وراث باید لیست دقیق اموال و دارایی‌های متوفی را به اداره مالیات اعلام کرده و پس از ارزیابی، مالیات مربوطه را پرداخت کنند. اموالی مانند:

املاک و مستغلات

حساب‌های بانکی با موجودی بالا

سهام و اوراق بهادار

وسایل نقلیه و دارایی‌های منقول در فهرست اموال مشمول مالیات بر ارث قرار دارند.

آگهی عمومی در روزنامه: برای صدور گواهی نامحدود، آگهی عمومی در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار منتشر می‌شود. هدف از این آگهی، اطلاع‌رسانی به طلبکاران احتمالی و همچنین دیگر وراثی است که ممکن است ادعای حقوقی داشته باشند. این آگهی معمولاً برای مدت یک ماه منتشر می‌شود.

بررسی معارض یا معترض: در صورتی که کسی به عنوان معارض یا معترض به انحصار وراثت مراجعه کند (مثلاً شخصی ادعا کند که از وراث است ولی نامش در لیست وراث نیامده)، دادگاه یا شورای حل اختلاف باید به اعتراض رسیدگی کرده و سپس تصمیم‌گیری کند.

فرآیند صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود:

ابتدا وراث به شورای حل اختلاف یا دادگاه مراجعه کرده و دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود را ارائه می‌دهند.

مدارک هویتی وراث و متوفی، گواهی فوت، و همچنین مدارک مربوط به اموال متوفی به دادگاه ارائه می‌شود.

در مرحله بعد، اموال متوفی توسط اداره مالیات ارزیابی می‌شود و وراث باید مالیات بر ارث را پرداخت کنند.

دادگاه اقدام به انتشار آگهی عمومی در روزنامه می‌کند تا در صورت وجود طلبکار یا وارث معترض، به دادگاه مراجعه کنند.

پس از طی مدت زمان قانونی و در صورت عدم وجود معارض، گواهی انحصار وراثت نامحدود صادر می‌شود.

موارد خاص در صدور گواهی نامحدود:

در صورتی که متوفی بدهی داشته باشد، طلبکاران نیز می‌توانند به عنوان معترض به دادگاه مراجعه کرده و حق خود را از اموال متوفی طلب کنند.

اگر اموال متوفی قابل تقسیم نباشند (مثلاً یک ملک یا وسیله نقلیه بزرگ)، ممکن است دادگاه حکم به فروش اموال و تقسیم مبلغ حاصل از فروش بین وراث دهد.

۳. تفاوت‌های کلیدی بین گواهی انحصار وراثت محدود و نامحدود:

ارزش اموال متوفی: در گواهی محدود، ارزش اموال پایین است، اما در گواهی نامحدود، ارزش اموال بالا و بیشتر از حد معین (مثلاً پنجاه میلیون تومان) است.

مراحل اداری: گواهی نامحدود شامل مراحل پیچیده‌تری است، مانند پرداخت مالیات بر ارث و آگهی عمومی در روزنامه، در حالی که گواهی محدود ساده‌تر و سریع‌تر است.

مدارک مورد نیاز: در گواهی نامحدود نیاز به ارائه مدارک بیشتری مانند گواهی مالیات بر ارث و اسناد مالکیت است، در حالی که گواهی محدود تنها نیازمند مدارک پایه‌ای است.