در این مطلب ابتدا به معنای رشا و ارتشا می پردازیم و سپس شرایط تحقق جرم ارتشا و نهایتا مصادیق جرم رشا و ارتشا را بررسی می‌کنیم.

رشوه به معنی،  رشوه دادن
ارتشا به معنای رشوه گرفتن است.
در ابتدا باید یادآور شویم جرم ارتشاء فقط در مورد کارمندان دولت مصداق دارد بنابراین اگر شخصی که کارمند دولت نیست خود را کارمند دولت جا بزند و مالی اخذ کند ارتشا نیست بلکه در صورت وجود سایر شرایط کلاهبرداری است.
به عبارتی دیگر رشا به معنی، دادن وجه، مال یا سند تسلیم مال به ماموران دولت یا انجام معامله با بهای غیر واقعی با مامورین دولت برای انجام یا عدم انجام وظایف مرتبط با اداره یا سازمان محل اشتغال آنها است.

ارتشا به معنی، اخذ وجه یا مال یا سند تسلیم مال از سوی مامورین دولت یا انجام معامله با بهای غیر واقعی از سوی مامورین دولت برای انجام یا عدم انجام وظایف مرتبط با اداره یا سازمان محل اشتغال آنهاست.

شرایط تحقق جرم رشا و ارتشاء

۱- رشا و ارتشاء فقط زمانی محقق است که آنچه داده شده ارزش مالی داشته باشد بنابراین اگر کارمند دولت برای اولویت دادن در ثبت نام مدرسه، ازدواج و امور دیگری که ارزش مالی ندارد اقدام به انجام یا عدم انجام امری نماید جرم رشا یا ارتشا محقق نیست.

۲- علاوه بر مال، سند تحصیل مال، مانند چک و همچنین انجام معامله با بهای غیر واقعی نیز باعث تحقق جرم ارتشاء است به عبارت دیگر باید گفت در جرم رشا و ارتشاء صِرف گرفتن سند تحصیل مال باعث تحقق جرم است مثلاً اگر کارمند بانکی چکی را از شخصی اخذ کند به محض گرفتن چک حتی قبل از نقد کردن آن جرم ارتشا محقق است.

۳- برای تحقق جرم رشا و ارتشا باید مال اخذ شده باشد بنابراین صرف مذاکره برای دادن مال و توافق بر دادن مال تا زمانی که مالی اخذ نشده باشد و همچنین پیشنهاد دادن مال به کارمند توسط ارباب رجوع تا زمانی که مال توسط کارمند گرفته نشده باشد را نمی توان رشا یا ارتشا نامید.

۴- برای تحقق رشا و ارتشا دادن مال باید برای انجام یا عدم انجام امری مرتبط به سازمانی که کارمند در آن استخدام است باشد نه سازمانهای دیگر، مقصود از سازمانی که کارمند در آنجا مشغول به کار است عنوان آن سازمان است نه فقط محلی که وی در آن شاغل است مثلاً یک قاضی که کارمند قوه قضاییه محسوب می شود و در یکی از دادگاه های تهران مشغول فعالیت است اگر برای انجام یا عدم انجام کاری که مربوط به دادگاهی در شیراز مالی دریافت کند ارتشا محقق است زیرا برای کاری مربوط به قوه قضاییه مال را دریافت کرده است اما اگر همین کارمند برای انجام کاری در شهرداری مالی دریافت کند ارتشا محقق نیست.

۵- برای تحقق رشا و ارتشاء نیاز نیست که کارمند برای امری که مرتبط با وظیفه سازمانی و استعمال را دریافت کرده باشد بلکه به صرف اینکه مال برای امری در سازمانی که کارمند در آن مشغول فعالیت است داده شده باشد ارتشا محقق است مثلاً اگر آبدارچی قوه قضاییه برای اینکه با صحبت کردن با قاضی نظر وی را برای صدور رای به نفع شخص (مورد نظر) جلب کند و از فرد( مورد نظر) مالی بگیرد ارتشا محقق است زیرا امری که مال برای آن گرفته شده مربوط به چه سازمانی است که آبدارچی در آن مشغول فعالیت است.

۶- برای تحقق رشا و ارتشاء نیاز نیست که دادن مال قبل از انجام عمل کارمند باشد بنابراین اگر بعد از انجام عمل هم به کارمند داده شود رشا و ارتشا محقق است البته مشروط بر این که از قبل برای دادن مال توافق صورت گرفته باشد و انجام کار توسط کارمند در قبال دریافت وجه باشد و اگر بدون توافق ارباب رجوع مالی را برای انعام و تشکر به کارمند بدهد رشا و ارتشاء و همچنین جرم دیگری محقق نیست.

نکته مهم:

علمِ دهنده مال، بر اینکه گیرنده مال کارمند دولت است شرط تحقق رشوه است بنابراین اگر شخصی به شخص دیگری که کارمند دولت است به تصور اینکه آن شخص کارمند دولت نیست مالی بدهد راشی نخواهد بود، اما گیرنده مال در صورت وجود سایر شرایط مرتشی خواهد بود.

۷- این که کارمند دولت مال را برای خود اخذ کرده باشد شرط تحقق جرم نیست بلکه اگر برای شخص دیگری که هیچ ارتباطی با کارمند ندارد مال را بگیرد رشا و ارتشا محقق است مثلاً اگر کارمند دولت از ارباب رجوع بخواهد مالی را به موسسه خیریه که هیچ ارتباطی با کارمند ندارد بدهد، در صورت دادن مال توسط ارباب رجوع رشا و ارتشا محقق است.

۸- دادن مال یا انجام معامله می تواند به طور غیر مستقیم باشد مثلاً راشی به جای این که مال را به کارمند بدهد یا با کارمند معامله کند ما را به همسر یا فرزند کارمند بدهد.

۹- اگر کارمند دولت برای کار کردن در خارج از ساعات اداری از ارباب و جومالی بگیرد رشا و ارتشا محقق است.

۱۰- رشا و ارتشا از جرایم مطلق هستند و نیازی به تحقق نتیجه ندارند یعنی به صرف انجام ، شخصِ راشی( رشوه دهنده ) و مرتشی (رشوه گیرنده ) مجرم هستند.

مجازات های قانونی جرم رشا و ارتشاء

هرگاه میزان رشوه بیش از مبلغ ۲۰۰ هزار ریال باشد در صورت وجود دلایل کافی صدور قرار بازداشت موقت به مدت یکماه الزامی است و این قرار در هیچ یک از مراحل دادرسی قابل تبدیل نخواهد بود همچنین وزیر دستگاه می‌تواند پس از پایان مدت بازداشت موقت کارمند را تا پایان رسیدگی و تعیین تکلیف نهایی وی از خدمت تعلیق کند به ایام تعلیق مذکور در هیچ حالت هیچ گونه حقوق و مزایای تعلق نخواهد گرفت.

در هر مورد از موارد ارتشاء هرگاه راشی (رشوه دهنده) قبل از کشف جرم، مامورین را از وقوع بزه آگاه سازد از تعزیر مالی معاف خواهد شد و چنانچه راشی در ضمن تعقیب با اقرار خود موجبات تسهیل تعقیب مرتشی را فراهم نماید تا نصف مالی که به عنوان رشوه پرداخته است به وی بازگردانده می‌شود و امتیاز نیز لغو می‌گردد.

هر کس عالماً و عامداً برای اقدام به امری یا امتناع از انجام امری که از وظایف هر یک از مستخدمین و مامورین دولتی اعم از قضایی و اداری یا شوراها یا شهرداری ها یا نهادهای انقلابی و به طور کلی قوای سه گانه و… وجه یا مالی یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را مستقیماً یا غیر مستقیم بدهد در حکم راشی (رشوه دهنده) و به عنوان مجازات علاوه بر ضبط مال ناشی از ارتشا به حبس از شش ماه تا سه سال و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می شود.

مطابق قانون مجازات اسلامی:

اگرچه مجازات ارتشاء فقط در مورد کارمندان دولت مصداق دارد اما برای داوران ممیزان و کارشناسان که کارمند دولت نیستد هم در مقابل اخذ وجه یا مال، مجازات تعیین شده به این صورت که فقط زمانی که داوران، ممیزان و کارشناسان به نفع یکی از طرفین اظهار نظر کنند مشمول این ماده قانونی هستند و دوم اینکه به صرف گرفتن چک تا زمانی که چک نقد نشده مرتکب مشمول جرم رشا نمی شوند.