از لحاظ حقوقی نقش اعتیاد در حضانت فرزند چگونه است؟
نقش اعتیاد در حضانت فرزند | از لحاظ حقوقی، اعتیاد والدین می‌تواند تأثیر مستقیمی بر حق حضانت فرزند داشته باشد، زیرا حضانت به معنای نگهداری، مراقبت و تربیت صحیح کودک است، و اگر یکی از والدین شرایط لازم را برای انجام این وظیفه نداشته باشد، ممکن است از این حق محروم شود.
۱. تعریف حضانت و اهمیت آن
حضانت به معنای نگهداری فیزیکی، تربیت اخلاقی، جسمی و روانی کودک توسط والدین یا فرد دارای صلاحیت است.
طبق قانون مدنی ایران:
- تا ۷ سالگی، حضانت با مادر است (مگر اینکه خلاف مصلحت کودک باشد).
- بعد از ۷ سالگی، حضانت بر اساس تشخیص دادگاه و مصلحت کودک بین پدر و مادر تقسیم می‌شود.
- پس از طلاق یا جدایی، مسئله حضانت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
۲. تأثیر اعتیاد بر حضانت فرزند
اعتیاد یکی از موانع جدی برای داشتن یا ادامه حضانت است. قانون‌گذار در ایران، صراحتاً اعتیاد را یکی از عوامل سلب‌کننده‌ی حضانت دانسته است.
ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی می‌گوید:
«هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، دادگاه می‌تواند تصمیم مقتضی اتخاذ نماید.»
و مواردی را به‌عنوان نمونه بیان کرده است:
- اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر یا قمار
- فساد اخلاقی و فحشا
- ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی
- ضرب و جرح خارج از حد متعارف کودک
- سوء استفاده از کودک برای کار یا فساد
بنابراین اعتیاد (مخصوصاً اگر مزمن و درمان‌نشده باشد)، یک عامل قانونی برای سلب حضانت است.
۳. در چه شرایطی اعتیاد مانع حضانت می‌شود؟
اعتیاد به خودی خود همیشه باعث سلب حضانت نمی‌شود. باید دو شرط زیر هم‌زمان وجود داشته باشد:
1- اعتیاد به حدی باشد که سلامت جسمی یا روانی کودک در خطر باشد.
2- اثبات شود که کودک در معرض آسیب است.
برای مثال:
اگر والد معتاد، رفتار خشونت‌آمیز داشته باشد.
اگر به دلیل اعتیاد نتواند نیازهای کودک را تأمین کند (مثلاً غذا، پوشاک، مدرسه، امنیت و…).
اگر کودک در محیط ناسالمی قرار گیرد (مثلاً تماس با فروشندگان مواد، مصرف در خانه و…).
۴. مراحل سلب حضانت به دلیل اعتیاد
اگر یکی از والدین بخواهد به دلیل اعتیاد طرف مقابل، حضانت را بگیرد یا تغییر دهد:
مراحل معمول:
1- ثبت دادخواست به دادگاه خانواده با موضوع «سلب حضانت».
2- ارائه مستندات و مدارک:
- نتیجه آزمایش اعتیاد (مثلاً آزمایش ادرار یا تست مو).
- شهادت شهود (همسایگان، معلمان، خانواده‌ها).
- گزارش مددکار اجتماعی یا کلانتری.
3- ارجاع به پزشکی قانونی برای تأیید وضعیت اعتیاد.
4- بررسی مصلحت کودک توسط قاضی.
اگر اعتیاد احراز شود و مصلحت کودک در خطر تشخیص داده شود، قاضی ممکن است:
- حضانت را به والد دیگر واگذار کند.
- حتی در صورت لزوم، کودک را به پدر و مادر بزرگ یا قیم قانونی بسپارد.
۵. ترک اعتیاد و بازگشت حق حضانت
اگر والد معتاد، درمان شود و بتواند با مدارک رسمی مانند گواهی ترک اعتیاد از مراکز معتبر، پاکی خود را ثابت کند:
- می‌تواند به دادگاه درخواست بازگرداندن حضانت بدهد.
- دادگاه با بررسی شرایط جدید و احراز مصلحت کودک ممکن است حکم قبلی را تغییر دهد.
۶. چند نکته کاربردی:
- اعتیاد پنهان هم در صورت اثبات، اثرگذار است.
- حضانت با ولایت متفاوت است. حتی اگر حضانت از والد معتاد گرفته شود، ولایت پدر طبق قانون باقی می‌ماند، مگر در صورت اثبات عدم صلاحیت کامل.
- اگر حضانت با یکی از والدین باشد ولی آن‌ها کودک را به دلیل اعتیاد رها کرده باشند، دادگاه می‌تواند حضانت را به افراد دیگر مثل مادر بزرگ یا عمه/عمو منتقل کند.
