محرمانگی اطلاعات پزشکی و صیانت از حریم بیمار
اهمیت موضوع:
در عصر دیجیتال که پرونده‌های الکترونیکی سلامت، تبادل داده‌ها و نظارت‌های نهادی در حال گسترش هستند، حریم خصوصی بیمار دیگر فقط یک ارزش اخلاقی نیست، بلکه حق قانونی و قضایی است که ریشه در:
- فقه اسلامی،
- قوانین جزایی ایران،
- مقررات بین‌المللی،
- منشور حقوق بیمار
دارد.
برای تهیه کارگاه تخصصی حقوق پزشکی کلیک کنید
مستندات فقهی، قانونی و حقوقی:
از منظر فقهی:
افشای اسرار از نظر فقه اسلامی حرام است و ذیل اصول زیر قرار می‌گیرد:
- حرمت افشای اسرار،
- قاعده لزوم حفظ نفس،
- قاعده لا ضرر،
- قاعده حق‌الناس.
از منظر حقوقی – جزایی:
طبق ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات):
«افرادی که به مناسبت شغل خود محرم اسرار می‌شوند، اگر اسرار مردم را افشا کنند (غیر از موارد قانونی)، به حبس یا جزای نقدی محکوم می‌شوند.»
مجازات:
- حبس از ۴۵ روز تا ۶ ماه
- یا جزای نقدی از ۶۶ میلیون تا ۲۰۰ میلیون ریال
استثنائات قانونی در افشای اطلاعات بیمار توسط پزشک:
مواردی که پزشک می‌تواند به صورت محدود و مستند اطلاعات را افشا کند:
1- رضایت بیمار (به‌صورت آگاهانه، صریح و بدون اجبار)
حتی با رضایت، افشای بیش از حد ضرورت ممنوع است.
2- الزام قانونی یا قضایی
مانند دستور قاضی، دادگاه، پزشکی قانونی، ضابط قضایی
موارد خاص مثل گزارش تولد، فوت، بیماری‌های واگیردار
3- خطر فوری و جدی برای بیمار یا دیگران
افشای اضطراری برای حفظ جان یا سلامت
4- دفاع مشروع در مراجع قضایی
فقط به اندازه لازم برای دفاع از خود
5- عدم اهلیت قانونی بیمار
در مورد صغیر، محجور، یا ناتوان از تصمیم‌گیری؛ افشا برای ولی یا قیم
در همه این موارد:
- باید تناسب رعایت شود.
- افشا فقط در حد ضرورت باشد.
- حتماً مستندسازی شود:
- چرا اطلاعات افشا شد؟
- به کجا داده شد؟
- در چه شرایطی افشا انجام شد؟
مطالعه موردی (Case Study):
ماجرا:
بیماری با سابقه جراحی بینی، از نتیجه ناراضی شده و از پزشک شکایت می‌کند.
پزشک برای دفاع از خود، کل اطلاعات درمانی از جمله هویت، شرح جراحی، بخیه‌ها و حتی سابقه بیماری روانی بیمار را در صفحه اینستاگرام پربازدید خود منتشر می‌کند.
اقدامات پزشک:
افشای هویت و اطلاعات کامل
ذکر سابقه بیماری روانی بیمار در فضای عمومی
شکایت بیمار:
به استناد:
- ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی
- منشور حقوق بیماران
- اصول ۲۲ و ۳۹ قانون اساسی (حق حیثیت، منع هتک حرمت)
رأی دادگاه:
تأیید پزشکی قانونی: اطلاعات منتشرشده محرمانه و قابل شناسایی بوده‌اند.
نتیجه: پزشک مجرم شناخته شد.
حکم صادره:
۶ ماه حبس تعزیری با تعلیق ۱ ساله
پرداخت خسارت معنوی
درج در پرونده انتظامی پزشک توسط نظام پزشکی
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری:
1- رعایت محرمانگی اطلاعات پزشکی، یک الزام چندبُعدی است (اخلاقی، فقهی، قانونی).
2- پزشک حتی در مقام دفاع از خود حق ندارد در فضای عمومی اطلاعات شناسایی‌شده بیمار را افشا کند.
3- افشای بدون مجوز اطلاعات درمانی می‌تواند منجر به محکومیت کیفری، انتظامی و مدنی شود.
4- تنها مرجع مشروع برای دفاع پزشک، مراجع قانونی (دادگاه) است؛ نه فضای مجازی.
