معنی دعاوی چیست و اقسام آن کدام است

دعاوی چیست؟

دعاوی جمع کلمه‌ی “دعوا” است و در علم حقوق، به اختلافاتی گفته می‌شود که یکی از طرفین با مراجعه به مراجع قانونی، خواهان احقاق حق یا رفع ظلم از خود است. قانون‌گذار بسته به زمینه‌ی موضوع، دعوا را در سه معنی کلی به کار برده است:

1. دعوا به معنی طرح رسمی شکایت یا دادخواست

در این معنا، دعوا زمانی تحقق می‌یابد که یک حق قانونی یا مشروع، مورد تجاوز یا انکار واقع شود و فرد زیان‌دیده با مراجعه به مراجع قضایی (دادگاه‌ها، دادسرا و…) خواهان رسیدگی شود.

2. دعوا به معنی منازعه و اختلاف

گاهی دعوا صرفاً به معنی منازعه و اختلاف میان دو یا چند نفر است که موضوع آن ممکن است حقوقی یا کیفری باشد، و این اختلاف در مراجع ذی‌صلاح در حال رسیدگی است.

3. دعوا به معنی ادعا (پیش از طرح در دادگاه)

در برخی منابع حقوقی، دعوا به معنای ادعا هم به کار رفته است. مثلاً اگر کسی ادعایی درباره مالکیت مالی دارد اما هنوز آن را در دادگاه مطرح نکرده، این هم نوعی دعوا به شمار می‌آید.

انواع دعاوی

دعاوی از نظر موضوع، ماهیت و مرجع رسیدگی به سه دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند:

1. دعاوی حقوقی

دعاوی حقوقی شامل موضوعاتی است که ارتباطی با جرم و مجازات ندارد و معمولاً مربوط به حقوق مالی، قراردادی، خانوادگی، مالکیت و تعهدات است.

دعاوی سه گانه تصرف؛ تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق

تقسیم‌بندی دعاوی حقوقی:

• از نظر ماهیت حق:

• دعوای عینی: مربوط به حق عینی مانند مالکیت، حق انتفاع و ارتفاق.
• دعوای شخصی: مربوط به تعهدات و قراردادها، مانند مطالبه وجه یا الزام به انجام تعهد.
• دعوای مختلط: ترکیبی از حقوق عینی و شخصی، مثل الزام به تنظیم سند رسمی.

• از نظر موضوع دعوا:

• دعوای منقول: مربوط به اموال قابل جابجایی مانند خودرو، پول و کالا.
• دعوای غیرمنقول: مربوط به املاک، مستغلات، و حقوق وابسته به زمین.

• از نظر مالی بودن یا نبودن:

• دعوای مالی: دارای ارزش مالی مستقیم مانند مطالبه بدهی یا خسارت.
• دعوای غیرمالی: فاقد ارزش مالی مستقیم مانند طلاق، حجر، اثبات نسب.

2. دعاوی کیفری

دعاوی کیفری ناشی از ارتکاب جرم هستند؛ به این معنا که فردی با انجام فعلی خلاف قانون، نظم اجتماعی یا حقوق فردی دیگری را نقض کرده و برای آن مجازات تعیین شده است.

انواع دعاوی کیفری:

• علیه اموال و مالکیت: مانند سرقت، کلاهبرداری، ربا، تخریب عمدی.
• علیه اشخاص (جسم، جان، حیثیت): مانند قتل، ضرب و جرح، تهدید، افترا.
• علیه امنیت عمومی: مانند محاربه، جاسوسی، افساد فی‌الارض، توهین به مقامات.

3. دعاوی اداری

دعاوی اداری نوعی از دعاوی هستند که در آن‌ها یکی از طرفین، یک نهاد دولتی، وزارتخانه یا اداره‌ی عمومی است. مرجع رسیدگی به این نوع دعاوی، دیوان عدالت اداری است، نه دادگاه‌های عمومی.

این دعاوی معمولاً شامل شکایات مردم از تصمیمات، اقدامات یا تخلفات مأموران یا نهادهای دولتی است، مانند:

• اعتراض به اخراج از کار در دستگاه دولتی
• شکایت از تصمیمات کمیسیون‌های شهرداری
• اعتراض به جریمه‌های مالیاتی یا گمرکی