اخبار و مقالات

مقدمه:

هدف اصلی بزهکاری، کنترل این پدیده اجتماعی است
و هر انحرافی که هنجارهای جامعه را نقض کند و نظم آن را در معرض خطر قرار دهد پاسخ اجتماعی مساعدی را سزاوار است. روش معمول واکنش اجتماعی برای مقابله با بزهکاری مجازات است ولی تنها وسیله برای رسیدن به این هدف نیست و باید از روش های دیگری برای صیانت از جامعه و تامین دفاع اجتماعی روی آورد بارزترین تدابیر، اقدامات تامینی و تربیتی است.
وضعیت عاطفی، روحی قدرت تمیز و به طور کلی شخصیت و ظرفیت جسمی اطفال و نوجوانان به نحوی است که واکنش اجتماعی سخت و سرکوب کرد برای پاسخ به بزهکاری آنان فاقد وصف فایده من نیست و آن را مستحق واکنش اجتماعی از جنس اقدامات تامینی و تربیتی می‌طلبد چرا که اطفال و نوجوانان در هر سنی که هستند قابلیت پاسخگویی به نقض قوانین کیفری را ندارند و به عبارت دیگر فاقد مسئولیت کیفری هستند در این مقاله درصدد هستیم که با توجه به اهمیتی که تعیین واکنش های اجتماعی و قواعد شکلی مربوط به اجرای آنها برای بزهکاری اطفال دارد با توجه به قانون مجازات اسلامی مصوب۱۳۹۲ بپردازیم.

تعریف طفل بزهکار

طفل در اصطلاح حقوقی به کسی اطلاق می‌شود که از نظر سن به نمود جسمی و روحی لازم برای زندگی اجتماعی نرسیده باشد. مطابق کنوانسیون حقوق کودک تنها کسانی مشمول این مقررات قرار می گیرند که به سن ۱۸ سال نرسیده باشند در حقیقت پایان دوران کودکی و زوال حجر ۱۸سالگی است و کسانی که بیش از ۱۸ سال تمام داشته باشند از شمول این مقررات خارج شد.
در حقوق ایران کودک به کسی اطلاق می شود که از نظر سنی به رشد کامل جسمی و روحی برای شرکت در موضوعات اجتماعی و خانوادگی نرسیده باشد.
به موجب ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی دختر با رسیدن به سن ۹ سالگی تمام قمری و پسر ۱۵ سال تمام قمری دوران کودکی او به پایان می رسد.
قانون گذار در باب اجرای مجازات در جرایم تعزیری از اصطلاح افراد زیر ۱۸ سال استفاده می کند و آن را به دو گروه طفل و نوجوان تقسیم کرده نوجوانان را کسانی میداند که به سن بلوغ رسیده اند اما زیر ۱۸ سال هستند.

مسئولیت کیفری

مسئولیت کیفری عبارت است از قابلیت یا اهلیت شخص برای تحمل تبعات جزایی رفتار مجرمانه خود.

بررسی سن بلوغ و سن مسئولیت کیفری

از شرایط مسئولیت کیفری رسیدن به سن بلوغ است افرادی که به سن بلوغ نرسیده اند طفل نامیده می شوند و فاقد مسئولیت کیفری هستند و فقط برای آنها اقدامات تامینی در نظر گرفته می شود سن بلوغ در دختران ۹ سال تمام قمری و در پسران ۱۵ سال تمام قمری اعلام شده است.
بلوغ جسمی و رشد عقلی دو پدیده متفاوت هستند و رسیدن به سن بلوغ جنسی به معنی رسیدن به رشد عقلی نیست و مسئولیت کیفری زمانی محقق می‌شود که فرد از نظر قوای دماغی تکامل یافته و به آگاهی دست یابد و به مرحله تمیز حسن و قبح و ضرر و زیان برسد و اصطلاح آن از نظر جزایی رشید باشد.

مسئولیت کیفری اطفال در جرائم تعزیری

قانونگذار در تعیین سن جرائم تعزیری را از جرائم موجب حد و قصاص جدا کرده در مورد جرائم تعزیری ملاک بلوغ و سن ۹ و ۱۵ سال را بر اساس ماه قمری بیان نموده و با تفکیک مقاطع سنی مختلف مجازات های متفاوتی را نیز در نظر گرفته است.
مطابق ماده ۸۸ قانون مجازات اسلامی: درباره اطفال و نوجوانانی که مرتکب جرایم تعزیری می شوند و سن آنها در زمان ارتکاب ۹ تا ۱۵ سال تمام شمسی است حسب مورد دادگاه یکی از تصمیمات زیر را اتخاذ می‌کند:
الف -تسلیم به والدین یااولیا یا سرپرست قانونی با اخذ تعهد به تادیب و تربیت و مواظبت در حسن اخلاق طفل یا نوجوان
ب-تسلیم به اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگری که دادگاه مصلحت بیان نوجوان بداند یا الزام به انجام دستور های مذکور در بند الف در صورت عدم صلاحیت والدین اولیا یا سرپرست قانونی طفل یا نوجوان یا عدم دسترسی به آنها با رعایت مقررات ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی
پ– نصیحت به وسیله قاضی دادگاه
ت– اخطار و تذکر و یا اخذ تعهد کتبی به عدم تکرار جرم
ث– نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال در مورد جرائم تعزیری درجه ۱ تا ۵
که موارد “الف تا پ ” اطفال و نوجوانان ۹ تا ۱۵ سال و موارد ” ت و ث” اطفال و نوجوانان ۱۲ تا ۱۵ سال اعمال می‌شود.

مطابق قانون مجازات اسلامی افراد نابالغ و افراد بالغ زیر ۱۸ سال تمام شمسی در برخی موارد مسئولیت کامل کیفری ندارند و مجازاتی که در قانون برای جرم ارتکابی پیش‌بینی شده در کم نمی شوند اما در مورد آنها اقدامات تامینی و تربیتی اعمال میشود.

– در مورد جرائم موجب حدی هیچ حداقل سنی برای اعمال اقدامات تامینی و تربیتی وجود ندارد و مرتکب هر سنی که داشته باشد اقدامات تامینی و تربیتی درباره اعمال می‌شود ولی در تعزیرات فقط زمانی اقدامات تامینی و تربیتی امام می شود که مرتکب حداقل ۹ سال تمام شمسی داشته باشد و اگر مرتکب زیر ۹ سال تمام شمسی سن داشته باشد هیچ اقدام تامینی تربیتی درباره وی اعمال نمی شود.

ضمانت اجرای کیفری جرائم اطفال و نوجوانان

پرونده شخصیت:

یکی از مراحل مهمی که در فرآیند دادرسی با توجه به پرونده شخصیت مطرح می‌شود مرحله اجرای حکم است که شامل مجموعه اقدام‌های عدالت کیفری است که در زمینه اجرای پاسخ‌های پیش‌بینی‌شده در برابر بزهکاری بکار می‌گیرند در این مرحله روش‌های تعیین‌شده برای اصلاح و درمان ازجمله کودکان بزهکار بر آنان اجرا می‌شود تشکیل پرونده شخصیت این دسته از مجرمان نقش بسزایی با روش‌های تعیین‌شده نیازهای فردی و محیطی کودکان بزهکار و سازگاری اجتماعی آنان ایفا می‌کنند از این‌ رو تشکیل پرونده شخصیت در مرحله اجرای حکم در شماری از اسناد بین‌المللی و مقررات ملی ناظر به کودکان بزهکار مورد توجه قرار گرفته‌است.
آنچه از منطوق قانون مجازات اسلامی فهمیده می‌شود این‌ است که قانون‌گذار بطور ضمنی تشکیل پرونده شخصیت را برای این افراد (اطفال بزهکار) الزامی دانسته و همچنین بیان داشته قضات برای تجدیدنظر در رأی خود باید به پرونده شخصیت طفل بزهکار توجه کنند که در این زمینه ماده ۹۰ قانون مجازات اسلامی بیان می‌کند:

دادگاه می‌تواند با توجه به گزارش‌های رسیده از وضع طفل یا نوجوان و رفتار او در کانون اصلاح و تربیت یک‌بار در رأی خود تجدیدنظر کند و مدت نگهداری را تا یک‌سوم تقلیل دهد یا نگهداری را به تسلیم طفل یا نوجوان به ولی یا سرپرست قانونی او تبدیل نماید تصمیم دادگاه مبنی‌ بر تجدیدنظر درصورتی اتخاذ می‌شود که طفل یا نوجوان حداقل یک‌ پنجم از مدت نگهداری در کانون اصلاح و تربیت را گذرانده باشد رأی دادگاه در این‌ مورد قطعی است این امر مانع استفاده از آزادی مشروط و سایر تخفیفات قانونی با تحقق شرایط آن‌ها نیست.

مطابق ماده ۹۱ قانون مجازات اسلامی: در جرائم موجب حد یا قصاص هرگاه افراد بالغ کمتر از هجده سال ماهیت جرم انجام‌ شده و یا حرمت آن را درک نکنند و یا در رشد و کمال عقل آنان شبهه وجود داشته باشد حسب مورد با توجه به سن آن‌ها به مجازات‌های پیش‌بینی‌شده در قانون مجازات اسلامی محکوم می‌شوند که به آن پرداختیم.
دادگاه برای تشخیص رشد و کمال عقل می‌تواند نظر پزشکی قانونی را استعلام یا از هر طریق دیگری که مقتضی بداند استفاده کند.
در مورد ضمان‌های مالی غیر از دیه خود طفل ضامن است و خسارت از اموال طفل داده می‌شود که در مورد دیه دو حالت متصور است:
۱- مرتکب بالغ باشد خود مرتکب مسئول پرداخت دیه است و دیه از اموال وی پرداخت می‌شود
2- مرتکب نابالغ باشد اگر میزان دیه کمتر از موضحه (کمتر از پنج درصد دیه کامل) باشد توسط مرتکب و اگر به اندازه‌ی موضحه( پنج درصد دیه کامل) یا بیشتر باشد توسط عاقله پرداخت می‌شود
نکته مهم این‌که محکومیت‌های کیفری اطفال و نوجوانان فاقد آثار کیفری است.

خلاصه سخن و آنچه در این مقاله نگارش کردیم اینکه به معنای طفل بزهکار قانون پرداختیم و سپس مسئولیت کیفری اطفال را بیان کردیم و اینکه سن در شرایط مسئولیت کیفری در جرایم اطفال و نوجوانان یکی از مهم‌ترین مباحث ماهوی است که قانون حداقل سن مسئولیت کیفری ۹ سال قرارداد که در این سن افراد فاقد مسئولیت کیفری هستند و فقط اقدامات تأمینی و تربیتی برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود و موضوع دیگری که مورد توجه قرار گرفت مجازات اطفال که قانونگذار برای اطفال بزهکار اقدامات تامینی و تربیتی زا پیش بینی کرده است.
امید است مورد توجه علاقمندان قرارگیرد.