اخبار و مقالات

جرائم اطفال و نوجوانان و نحوه رسیدگی کیفری

در این مطلب نحوه رسیدگی کیفری به جرایم اطفال و نوجوانان را بررسی می کنیم:

برای تهیه دوره آیین دادرسی کیفری کاربردی کلیک کنید

بخش اول: مفهوم و تفکیک سنی اطفال و نوجوانان

🔹 طفل کیست؟

طبق تبصره یک ماده ۳۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری:

«طفل کسی است که به سن بلوغ شرعی نرسیده باشد.»

سن بلوغ شرعی:

پس اگر پسر یا دختری قبل از رسیدن به این سن مرتکب جرم شود، «طفل» محسوب شده و مشمول مقررات ویژه‌ای می‌گردد.

🔹 نوجوان کیست؟

نوجوان کسی است که به سن بلوغ شرعی رسیده ولی هنوز به ۱۸ سال تمام شمسی نرسیده باشد.

یعنی اگر:

یک پسر ۱۵ ساله یا یک دختر ۹ ساله به بالا، ولی زیر ۱۸ سال باشد ⇒ نوجوان است

بخش دوم: دادگاه صالح برای رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان

۱. در اصل:

تمامی جرایم افراد زیر ۱۸ سال (چه طفل، چه نوجوان) باید در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی شود.

(ماده ۳۰۴ و ۳۱۵ آیین دادرسی کیفری)

۲. ساختار این دادگاه‌ها:

• یک قاضی + یک مشاور متخصص (در روانشناسی، مددکاری، جرم‌شناسی و…)
• نظر مشاور فقط مشورتی است، اما در صدور رأی موثر است.
• هدف: بازپروری، اصلاح و بازگشت کودک یا نوجوان به جامعه، نه صرفاً مجازات.

۳. مکان و حوزه صلاحیت:

• در هر شهرستان یک یا چند شعبه دادگاه اطفال ایجاد می‌شود.
• اگر در یک حوزه قضایی هنوز دادگاه اطفال تشکیل نشده:

رسیدگی به جرایم در دادگاه کیفری ۲ یا دادگاه عمومی صورت می‌گیرد. (تبصره ماده ۲۹۸)

بخش سوم: سن مرتکب در زمان جرم یا رسیدگی

در اینجا تفکیک دقیقی لازم است:

🔸 حالت اول: سن فرد هنگام ارتکاب جرم کمتر از ۱۸ سال باشد، اما در حین رسیدگی به ۱۸ سال برسد:

رسیدگی همچنان در دادگاه اطفال و نوجوانان انجام می‌شود.

(تبصره ۲ ماده ۳۰۴)

مثال:

دختری در ۱۷ سالگی مرتکب سرقت می‌شود، ولی در حین رسیدگی به ۱۸ سال و ۳ ماه می‌رسد ⇒ دادگاه اطفال و نوجوانان صالح است.

🔸 حالت دوم: اگر فرد در زمان شروع رسیدگی، سنش بیش از ۱۸ سال باشد:

رسیدگی به جرم در دادگاه کیفری صلاحیت‌دار (مثلاً کیفری ۱) انجام می‌شود، نه دادگاه اطفال.

اما:

اگر در زمان ارتکاب جرم، فرد زیر ۱۸ سال بوده، همچنان از امتیازات قانونی اطفال بهره‌مند خواهد شد.

بخش چهارم: استثنائات در رسیدگی در دادگاه اطفال و نوجوانان

دو استثناء وجود دارد:

• ۱. استثناء سنی:

اگر در زمان شروع رسیدگی، فرد به ۱۸ سال تمام رسیده باشد، دیگر پرونده‌اش در دادگاه اطفال بررسی نمی‌شود.

• ۲. استثناء نوع جرم:

برخی جرایم سنگین که رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه‌های خاص است، مثل:

الف) دادگاه کیفری یک:

بر اساس ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری، این دادگاه به جرایم زیر رسیدگی می‌کند:

• قتل عمد
• حبس ابد
• قطع عضو
• جنایات عمدی شدید (بیش از ⅓ دیه کامل)
• تعزیری درجه ۴ و بالاتر
• جرایم سیاسی و مطبوعاتی

ب) دادگاه انقلاب:

طبق ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری:

• جرایم امنیتی، محاربه، افساد فی الارض
• مواد مخدر
• توهین به رهبری و بنیان‌گذار انقلاب
• قاچاق اسلحه

اگر طفل یا نوجوان مرتکب این جرایم شود:

به پرونده در دادگاه کیفری یک ویژه نوجوانان یا دادگاه انقلاب با رعایت اصول دادگاه نوجوانان رسیدگی می‌شود، و متهم از کلیه امتیازات حمایتی اطفال و نوجوانان برخوردار است. (ماده ۳۱۵)

بخش پنجم: رسیدگی به جرایم نوجوانان نظامی

اگر فردی:

• نظامی باشد
• زیر ۱۸ سال باشد
• مرتکب جرم نظامی شود

رسیدگی به جرم او در دادگاه نظامی ویژه نوجوانان انجام می‌شود، با رعایت کامل مقررات حمایتی مرتبط با اطفال و نوجوانان.

بخش ششم: مشارکت نوجوان با بزرگسال در جرم

طبق ذیل ماده ۳۱۵:

اگر نوجوان با بزرگسالان در یک جرم مشارکت یا معاونت داشته باشد، رسیدگی به اتهام نوجوان به طور مستقل در دادگاه اطفال و نوجوانان صورت می‌گیرد.

بخش هفتم: مراجع اعتراض به آرا