بررسی مسئولیت حقوقی تصمیمات خودمختار ربات های جراح و پزشکی
مقدمه
رباتهای جراح مانند Da Vinci و نسلهای جدیدتر سامانههای هوشمند پزشکی از «کمکجراحی» فراتر رفته و در برخی حوزهها توان تصمیمگیری خودمختار پیدا کردهاند. در این شرایط، رابطه سنتی پزشک و ابزار دچار تحول شده و ابزار از نقش «وسیله» به نقش «عامل تصمیمگیر» نزدیک میشود.
برای آشنایی بیشتر می توانید دوره کاربردی حقوق پزشکی ستارگان وکالت را تهیه کنید.
این تحول، ساختار مسئولیت مدنی، کیفری و حرفهای در پزشکی را با پرسشهای اساسی مواجه کرده است:
- اگر ربات تصمیم اشتباه بگیرد، چه کسی مقصر است؟
- آیا میتوان ربات را دارای «شخصیت حقوقی» دانست؟
- نقش پزشک ناظر چیست؟
- چه استانداردهایی برای احراز تقصیر وجود دارد؟
ماهیت تصمیمات خودمختار رباتهای پزشکی
سیستمهای جراح خودمختار معمولاً متکی بر:
- یادگیری ماشین و شبکههای عصبی
- پردازش لحظهای دادههای تصویربرداری
- سیستمهای کنترل تطبیقی و بازخوردی
- کتابخانههای تجربیات جراحی گذشته
تصمیماتی که توسط این رباتها اتخاذ میشود ممکن است در برخی مراحل خارج از کنترل مستقیم جراح باشد. بنابراین تحلیل مسئولیت باید تفاوت میان:
- کمکجراحی تحت نظارت کامل انسان و
- تصمیمگیری خودمختار بدون دخالت لحظهای انسان
را لحاظ کند.
چارچوبهای حقوقی موجود و چالشها
۱. مسئولیت پزشک (مسئولیت حرفهای و قصور پزشکی)
در نظامهای حقوقی سنتی، پزشک مسئول نتایج درمان است—even اگر ابزار دچار نقص شود.
اما در مواجهه با رباتهای خودمختار:
- پزشک کنترل کامل بر فرآیند ندارد.
- ممکن است نتواند تصمیم الگوریتم را تفسیر یا پیشبینی کند.
- استقلال الگوریتم مسئولیت پزشک را تا حدی زیر سؤال میبرد.
برخی دیدگاهها میگویند پزشک تنها زمانی مسئول است که:
- نظارت کافی نداشته،
- ربات را بهدرستی تنظیم نکرده،
- یا دادههای ورودی را نادرست وارد کرده باشد.
۲. مسئولیت سازنده و توسعهدهنده (مسئولیت محصول)
سازنده ربات میتواند در موارد زیر مسئول شناخته شود:
- عیب در طراحی یا ساخت ربات
- ضعف در الگوریتم یا دادههای آموزشی
- عدم ارائه هشدارهای لازم به کاربر
چالش اصلی: سیستمهای یادگیری ماشین پس از تحویل محصول تغییرپذیر هستند؛ بنابراین تعیین «خطای طراحی» دشوار میشود.
۳. مسئولیت مرکز درمانی
مراکز درمانی ممکن است به دلایل زیر مسئول باشند:
- انتخاب، نگهداری یا کالیبراسیون نامناسب تجهیزات
- استفاده از نسخههای نرمافزاری قدیمی
- عدم آموزش کافی به کادر پزشکی
۴. امکان مسئولیت مستقل ربات (شخصیت حقوقی هوش مصنوعی)
بحثی نوظهور مطرح است:
آیا باید به رباتهای خودمختار «شخصیت حقوقی محدود» یا «شخصیت الکترونیکی» داد؟
مزایا:
- امکان نسبت دادن مسئولیت مستقیم
- استقلال از اشخاص طبیعی یا حقوقی دیگر
چالشها:
- ربات فاقد اراده، درک اخلاقی و دارایی مستقل است
- قوانین فعلی چنین مفهومی را نمیشناسند
- ممکن است سبب رهایی سازندگان از مسئولیت واقعی شود
اکنون، اکثر حقوقدانان ایجاد شخصیت حقوقی مستقل برای ربات را غیرعملی یا خطرناک میدانند.
جهت مشاوره و ثبت نام اطلاعات خود را وارد کنید:
