مقدمه

وقف از جمله راه هایی می باشد که برخی افراد جهت انجام امور خیر و کمک به هم نوع خود انجام می دهند و امری بسیار زیبا و حسنه می باشد.
در این مقاله قصد داریم به تعریف وقف و هر آنچه که راجب وقف می باشد بپردازیم.

وقف چیست؟

ماده۵۵ ق م وقف را اینگونه تعریف کرده: عبارتست از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود.
همانطور که در ماده ۵۵ قانون مدنی آمده است، در عقد وقف عین موقوفه از مالکیت واقف خارج می‌شود و دیگر بعد از آن هیچ‌گونه نقل و انتقالی در خصوص آن صورت نمی‌پذیرد. پس در وقـف مال برای همیشه از دارایی مالک خارج می‌شود و او دیگر نمی‌تواند آن را بفروشد یا اجاره دهد یا طلبکارانش آن را توقیف کنند. همچنین منافع مال باید در راه خیر مصرف شود.

انواع وقف

وقف خاص

در وقف خاص، وقف بر شخص یا اشخاص معین و محصوری صورت می گیرد.مثل وقف براولاد.

وقف عام

اشخاصی که منافع مال بر آنها وقـف شده است غیرقابل شمارش می‌باشند مانند اینکه فردی بیمارستان وقـفی احداث می‌کند.
به بیان دیگر وقتى مالک، مال منقول قابل دوام یا ملکى را براى کارهاى عمومى و عام المنفعه وقف می‌کند به آن وقف عام گفته می‌شود.

چه اموالی قابل وقف نیستند؟

آنچه که وقـف می‌شود باید کالای قابل مشاهده و قابل لمس باشد. پس نمی‌توان حقی مانند حق تألیف را وقـف نمود و اگر وقـف بشود وقـف باطل است. همچنین نمی‌توان بدون آنکه خود مال را وقـف نمود، منفعت آن را وقـف کرد. مالی که وقـف می‌شود باید مصرف‌ نشدنی باشد یعنی با اولین استفاده معمول از بین نرود مانند آشامیدنی‌ها.

مال موقوفه بابد چه شرایطی داشته باشد؟

۱-مال قابل رؤیت و عینی باشد (منافع یا دیون نباشد.)
۲-ملک متعلق به وقف‌ کننده باشد.
۳-موقوفه باید دارای منفعت حلال و منفعت آن، متعلق حق غیر که مانع از تصرف است، نباشد.

ارکان تشکیل دهنده عقد وقف

واقف:واقف کسی است که مالش را وقف می کند.

موقوف علیهم:کسانی که مال به نفع آن ها وقف شده.

عین موقوفه:همان مالی است که وقف می شود.

متولی وقف چه کسی است؟

انجام امور مربوط به مال موقوفه نیازمند تعیین شخصی است که به عنوان متولی مال موقوفه اقدامات لازم را در راستای حفظ مال موقوفه انجام داده و آن را به نحو احسن اداره نماید.
طبق ماده 75 قانون مدنی ، تولیت به معنای اداره کردن امور موقوفه است. امور موقوفه یعنی کارهایی که مربوط به وقف و مال وقفی است. بنابراین، کسی که عهده دار تولیت است، متولی نامیده می شود. متولی وقف در واقع مدیر امور مال موقوفه است که از طرف واقف تعیین می شود و در انجام امور مربوط به آن، دارای وظایف و اختیارات متعددی است.
متولی می تواند یک نفر یا بیشتر باشد و حدود اختیاراتشان را واقف مشخص می کند.
بر اساس ماده 75 قانون مدنی: واقف می‌تواند تولیت یعنی اداره کردن امور موقوفه را مادام‌ الحیاه یا در مدت معینی برای خود قرار دهد و نیز می‌تواند متولی دیگری معین کند که مستقلاً یا مجتمعاً با خود واقف اداره کند. تولیت اموال موقوفه ممکن است به یک یا چند نفر دیگر، غیر از خود واقف واگذار شود که هر یک مستقلاً یا منضماً اداره کنند.
بنابر این خود واقف هم می تواند متولی باشد.

عزل متولی به چه معناست؟

عزل متولی وقف زمانی اتفاق می افتد که متولی مرتکب تعدی و تفریط گردد و یا مرتکب خیانت شود و یا اینکه اوصاف مذکور در وقفنامه را از دست بدهد.
ماده 79 قانون مدنی مقرر می دارد:
واقف یا حاکم نمی تواند کسی را که در ضمن عقد متولی قرار داده شده است عزل کند.مگر در صورتی که حق عزل شرط شده باشد.
اگر متولی خیانت کند نمی توان او را عزل نمود، بلکه فقط می توان او را ضم امین کرد.یعنی فرد دیگری که قابل اعتماد است،در کنار متولی اداره مال موقوفه را برعده داشته باشد و همچنین وقتی متولی قبول تولیت کند دیگر حق رد آن را ندارد.

آیا خیار شرط در عقد وقف راه دارد؟

خیار شرط در وقـف، هم خودش باطل است و هم وقـف را باطل میکند. مانند اینکه واقف شرط کند که اگر خواست ظرف یکسال از تاریخ وقف آن را فسخ کند و مالش را مسترد کند.

آیا وقف به قصد فرار از دین صحیح است؟

معامله به قصد فرار از دین معامله ای است که جهت آن نامشروع است.به این معنی که اگر شخصی با قصد فرار از پرداخت بدهی خود و محروم ماندن طلبکارانش از وصول طلب اموال خود را وقف کند، در صورتی که مابقی اموال او برای پرداخت بدهی‌هایش کافی نباشد، این عقد غیرنافذ است؛ به این صورت که با رد طلبکاران باطل می‌گردد و با اجازه آنها عقد صحیح می‌شود.

آیا امکان وقف ملک مشاع وجود دارد؟

بله، مالک می تواند به اندازه سهم خودش هر نوع تصرف حقوقی را انجام دهد اما امکان تصرف مادی نیازمند رضایت سایر شرکا میباشد. اگر شخصی سهم خودش را از ملک مشاعی وقف کند، اداره اوقاف اقدام به جداسازی آن بخش وقف شده می نماید.